فهرست مطالب
شهادت ثالثه در اذان | اشهد ان علیا ولی الله
یکی از سؤالات مطرح دربارۀ اذان شیعه این است که: آیا زمان رسول الله(صلی‌الله‌علیه‌وآله) عبارت «اشهد ان علیاً ولیّ الله» یا همان شهادت به ولایت یا شهادت ثالثه در اذان و اقامه گفته می‌شد یا خیر؟ اگر گفته نمی‌شد، چرا شیعه آن را در اذان و اقامه‌اش به‌کار می‌برد؟!
پیش از پاسخ باید به این نکته توجه داشت:
- شهادت به ولایت امیرالمؤمنین هیچ‌گاه جزو اذان و اقامه نبوده و نیست و فقها نیز در کتاب‌های فقهی خود یادآور شده‌اند که کسی نباید این شهادت را به‌نیت جزئیّت اذان یا اقامه بگوید؛ ولی مستحب است انسان به‌دنبال شهادت به رسالت پیامبر(ص) این شهادت را نیز ذکر کند.
سید اسماعیل مرعشی در کتاب اهمیت اذان و اقامه و سومین شهادت، دو حدیث را از کتاب السلافه فی امر الخلافه، اثر محقق و دانشمند بزرگ اهل‌تسنن شیخ عبدالله مراغی مصری است نقل می‌کند و از این دو حدیث بر می‌آید که شهادت سوم از زمان رسول خدا وجود داشته است.
شهادت به ولایت امیرالمؤمنین توسط سلمان و ابوذر
در عصر پیامبر سلمان فارسی در اذان و اقامه بعد از گواهی به یکتایی خدا و رسالت پیامبر(ص) به ولایت امیر مؤمنان علی(ع) نیز شهادت می‌داد! یکی از اصحاب محضر رسول خدا(ص ) رسید و عرض کرد: ای رسول خدا، امروز موضوعی را شنیدم که قبلاً نشنیده بودم! پیامبر فرمود: آن موضوع چیست؟ عرض کرد: سلمان اذان می‌گفت، شنیدم بعد از گواهی به یکتایی خدا و رسالت شما به ولایت علی گواهی داد (این ماجرا بعد از حجه‌الوداع و ماجرای غدیر رخ داد) پیامبر فرمود: «سمعتم خیرا»، چیز خوبی شنیده‌اید.
دربارۀ ابوذر غفاری نیز روایت شده یکی از اصحاب نزد پیامبر(ص) آمد و عرض کرد: ای رسول خدا، ابوذر در اذان بعد از شهادت به رسالت شما شهادت به ولایت علی می‌دهد و می‌گوید: «اشهد ان علیاً ولیّ الله»! پیامبر فرمود: «کذلک أ و نسیتم قولی فی غدیر خم: من کنت مولاه فعلی مولاه؟ فمن ینکث فانما ینکث علی نفسه»، همین‌گونه است، مگر سخن مرا در غدیر خم فراموش کرده‌اید که گفتم: هرکس من رهبر او هستم پس علی(ع) رهبر او است؟ هرکس پیمان را بشکند، قطعاً به خودش آسیب رسانده است.
کیفیت اذان اصلی از دیدگاه شیعه
متن اذانی که در عصر رسول خدا(ص) برای نماز قرائت می‌شد به این صورت بوده و اگر کسی یک کلمه کم یا زیاد کند کار حرامی انجام داده است:
- الله اکبر، الله اکبر، الله اکبر، الله اکبر
- اشهد ان لا اله الا الله، اشهد ان لا اله الا الله
- اشهد ان محمدا رسول الله، اشهد ان محمدا رسول الله
- حیّ علی الصلوه، حیّ علی الصلوه
- حیّ علی الفلاح، حیّ علی الفلاح
- حیّ علی خیر العمل، حیّ علی خیر العمل
- الله اکبر، الله اکبر
- لا اله الا الله، لا اله الا الله
نظر فقها درباره شهادت به ولایت در اذان
شیخ صدوق در الفقیه می‌نویسد: فرقۀ گمراه و ملعون مفوّضه از خود اخباری ساختند و در اذان این جمله را دو مرتبه اضافه کردند: «محمد و آل محمد خیر البریه»! و در بعضی روایات این گروه پس از «اشهد ان محمداً رسول الله»، دو مرتبه «اشهد ان علیاً ولیّ الله» آمده است! و بعضی از آنان جمله «اشهد ان علیاً امیرالمؤمنین حقا» را اضافه کردند! سپس اضافه می‌کند: بی‌تردید علی(علیه‌السلام) ولیّ الله و امیرالمؤمنین به‌حقّ است و محمد و آل محمد، خیر البریه هستند؛ ولی این جمله‌ها در اصل اذان نیست.
با وجود این، یکی از اتهاماتی که به شیعه نسبت می‌دهند این است که: شیعه جملۀ «اشهد ان علیا امیرالمؤمنین» را جزو اذان و گفتن آن را واجب می‌دانند! درحالی‌که هیچ‌کدام از فقهای شیعه نگفته‌اند که این جمله جزو اذان است و قائل به وجوب آن نیستند.
صاحب جواهر می‌گوید: ذکر جمله «اشهد ان علیا امیر المؤمنین» در اذان، اگر به‌قصد جزئیت نباشد، اشکالی ندارد و به موالات اذان ضرر نمی‌زند، همان طوری که ذکر جمله «صلی الله علیه و آله» بعد از «اشهد ان محمد رسول الله» به موالات اذان آسیب نمی‌رساند.
آیت‌الله حکیم در مستمسک العروه می‌گوید: درباره شهادت به ولایت حضرت علی(علیه‌السلام) شیخ طوسی در نهایه و مبسوط گفته است: روایات غیر قابل اعتمادی شهادت به ولایت را جزو اذان به‌حساب آورده است؛ ولی نمی‌توان به آنها عمل کرد و اگر کسی این جمله را بگوید، گناه نکرده است؛ ولی باید دانست که این جمله نه فضیلت اذان و اقامه است و نه از کمال اذان و اقامه است و علامه در منتهی می‌گوید: اخبار شاذی که جمله «اشهد ان علیا امیرالمؤمنین» را جزو اذان و اقامه به‌حساب آورده، قابل اعتماد نیستند.
پس از این آیت‌الله حکیم می‌گوید: اگر کسی این جمله را به‌قصد استحباب مطلق بگوید اشکالی ندارد؛ چون در حدیثی آمده است: هر وقت کسی «لا اله الا الله و محمد رسول الله» گفت، باید «علیّ امیر المؤمنین» هم بگوید. بعد می‌گوید: در عصر حاضر جمله «اشهد ان علیا ولی الله» از شعارهای تشیع گردیده است و اگر کسی به این خاطر آن را بگوید اشکالی ندارد و حتی ممکن است گاهی ذکر این جمله [به‌عنوان ثانوی] واجب باشد.
در مستند العروه امام خوئی آمده است: ما برای گفتن جمله «اشهد ان علیاً ولی الله» نیازی به ورود نصّ نداریم؛ چون ولایت از متمّمات رسالت و از مقوّمات ایمان و کمال دین است و به‌خصوص در این عصر هیچ‌گونه نیازی به امر دیگری نیست؛ چون این جمله روشن‌ترین شعار شیعه و آشکارترین رمز تشیع است. بر این اساس ذکر این جمله، چه در اذان و چه غیر اذان هیچ‌گونه اشکالی ندارد. البته این جمله جزو اذان نیست و اگر کسی به‌قصد این که جزو اذان است آن را بگوید، کار حرامی کرده است.
چرا شهادت ثالثه به اذان شیعه اضافه شد؟
به‌شهادت تاریخ، بنی‌امیه تمام تلاش خود را به‌کار بردند تا نام و آثار امیرالمؤمنین محو شود. شیعه برای زنده‌نگه‌داشتن نام و ولایت حضرت در طول تاریخ با همۀ تلاش، با ذکر جمله «اشهد ان علیا ولی الله» و امثال آن، مانع موفقیت دشمن شده است.
فخر رازی در تفسیر سوره فاتحه در مسأله فقهی جهر به بسم الله می‌گوید: علی(ع) بسم الله الرحمن الرحیم را در نمازها بلند می‌گفت و بر بلندگفتن تأکید داشت. وقتی که حکومت و دولت به بنی‌امیه رسید آنان از بلندگفتن بسم الله الرحمن الرحیم ممانعت کردند و در این ممانعت بسیار تأکید داشتند و علت اصلی ممانعت آنها این بود که آنان سعی داشتند آثار علی(ع) را از بین ببرند! بعد می‌گوید: دلایل عقلی موافق نظر ما است و عمل حضرت علی هم کمک ما است و هرکس علی را امام دین خود کند، در دین و جان خود به زنجیر ناگسستنی چنگ زده است.
در آن زمان که امویان حاکم بودند در برخی از مناطق کشور اسلامی یاران مخلص حضرت علی(ع) را می‌کشتند، آن حضرت را سبّ و نفرین می‌کردند! و حتی نمی‌گذاشتند کسی نام علی را برای بچه‌های خود انتخاب کند. بر هیچ‌کس پوشیده نیست که چه بلاهایی از سوی امویان و عباسیان بر آل علی و سادات علوی رسید! شیعه در برابر این فشارها مقاومت کرد و علی را فراموش نکرد و یکی از اقداماتش اصرار بر شهادت بر ولایت در اذان بود و به این ترتیب یاد علی و مکتب علی زنده ماند.
آیا در تشهد هم به قصداستحباب میتوان شهادت ثالثه را اضافه نمود اگر نه دلیل؟
طبق نظر آیت الله سیستانی، بنابر احتیاط واجب در تشهد گفته نشود.