فهرست
وقایع و اتفاقات اربعین
- آمدن جابربن‌عبدالله انصاری از مدینه به کربلا
- رسیدن کاروان اسرا از شام به مدینه یا رسیدن کاروان اسرا از شام به کربلا (ببینید)
- تعلیم زیارتی به صفوان‌بن‌مهران جمّال توسط امام صادق(ع)
مفهوم ارزشی اربعین
اربعین امام حسین (ع) در فرهنگ شیعی جایگاه بسیار ارزشمندی دارد؛ چون یک‌بار دیگر خاطرات و حوادث روز عاشورا در این روز زنده شده و به‌نوعی نقطۀ عطفی در تاریخ اسلام و تشیع گردیده است.
واژه «اربعین» مبنای فرهنگی نیز دارد یعنی در فرهنگ اسلامی بر عدد ۴۰ بسیار تأکید شده و در مناسبت‌های مختلف بر آن تکیه شده! یکی از آنها زیارت اربعین امام حسین(ع) است؛ مثلاً «کمال عقل انسان در چهل سالگی»، «آثار چهل روز اخلاص در عمل»، «حفظ چهل حدیث»، «دعای چهل نفر مومن برای انسان»، «قرائت دعای عهد در چهل صبح»، «عدم پذیرش نماز شراب‌خوار تا چهل روز»، «گریه چهل روزه آسمان و زمین و فرشتگان برای امام حسین(ع)» و «استحباب زیارت اربعین» از جمله مواردی است که اهمیت عدد چهل را در فرهنگ اسلامی و معارف شیعی می‌رساند.
چرا زیارت اربعین از علامات مؤمن؟
حدیث مرسلی از امام حسن عسکری (مصباح المتهجد ص۷۸۷) داریم که ایشان پنج ویژگی را علامت مؤمن می‌دانند.
عَنْ أَبِي مُحَمَّدٍ الْعَسْكَرِيِّ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: عَلَامَاتُ الْمُؤْمِنِ خَمْسٌ: صَلَاةُ إِحْدَى وَ خَمْسِينَ وَ زِيَارَةُ الْأَرْبَعِينَ وَ التَّخَتُّمُ بِالْيَمِينِ وَ تَعْفِيرُ الْجَبِينِ وَ الْجَهْرُ بِبِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ.
بحار الانوار، ج۹۸، ص۳۲۹
چنانچه شواهد نشان می‌دهد، مقصود از مؤمن، شیعه است و این روایت به ویژگی‌های شیعیان اشاره دارد.
صلاة الاحدی و الخمسین
مؤمن اعتقاد دارد که در هر شبانه‌روز پنجاه و یک رکعت نماز بر او واجب و مستحب است، که ۱۷ رکعت آن واجب (۲+۴+۴+۳+۴) و ۳۴ رکعت مستحب است (۱۱ رکعت نماز شب + ۲ رکعت نافله )
| نافله شب | ۱۱ رکعت |
| نافله صبح | ۲ رکعت قبل نماز |
| نافله ظهر | ۸ رکعت قبل نماز |
| نافله عصر | ۸ رکعت قبل نماز |
| نافله مغرب | ۴ رکعت بعد نماز |
| نافله عشاء | ۱ رکعت ایستاده یا ۲ رکعت نشسته بعد نماز |
اما اهل‌تسنن نوافل روزانه را ۱۲ رکعت به‌ترتیب زیر می‌دانند:
| نافله شب | × |
| نافله صبح | ۲ رکعت قبل نماز |
| نافله ظهر | ۴ رکعت قبل نماز و ۲ رکعت بعد نماز |
| نافله عصر | × |
| نافله مغرب | ۲ رکعت بعد نماز |
| نافله عشاء | ۲ رکعت بعد نماز |
زیارة الاربعین
محتوای این زیارت مختصر، بسیار عمیق و پرمحتوا است.
در ابتدای این زیارت، فلسفه قیام اباعبدالله مطرح می‌شود: «…وَ بَذَلَ مُهْجَتَهُ فِیکَ لِیَسْتَنْقِذَ عِبادَکَ مِنَ الْجَهالَهِ وَ حَیْرَهِ الضَّلالَهِ…»؛ امام حسین(ع) همه‌چیزش را برای نجات بندگانت از نابخردی و سرگشتگی و ضلالت در راه تو داده است.
سؤال: مگر پیامبر اکرم مردم را از ضلالت و جهالت و تاریکی نجات ندادند؟ پس چرا باید خون مقدس امام حسین برای رفع جهالت ریخته شود؟
جواب: گرچه نبی اکرم زمین را از لوس بت‌های ظاهری درون و بیرون کعبه پاک نمود، اما از زمان پیدایش سقیفه، یک بت‌پرستی نوین آغاز شد، در حدی که علت جنگشان با نوه پیامبر را «بغضاً لابیک» بیان می‌کنند! و این فتنه تا زمان ظهور امام زمان علیه‌السلام ادامه دارد و در طول تاریخ یک عده بنایشان بر مخالفت با مکتب اهل بیت عصمت و طهارت است؛ لذا اباعبدالله الحسین قیام کرد تا قلب‌ها را از لوس بت‌های مدرن دست‌ساز سقیفه پاک نماید.
و در ادامه، به بدبختی و شقاوت لشکر یزید اشاره می‌شود: «…وَ قَدْ تَوازَرَ عَلَیْهِ مَنْ غَرَّتْهُ الدُّنْیا وَ باعَ حَظَّهُ بِالْأَرْذَلِ الأَدْنى، وَ شَرى آخِرَتَهُ بِالثَّمَنِ الاوْکَسِ، وَ تَغَطْرَسَ وَ تَرَدّى فِی هَواهُ…»؛ درحالی‌که مشتی فریب‌خورده که انسانیت خود را به دنیای پست فروخته‌اند، بر ضدّ وی شوریده، آن حضرت را به شهادت رساندند.
التختم فی الیمین
سنت نبی اکرم بر این بود که انگشتر را در انگشتان دست راست خود می‌فرمودند. مؤمن نیز کسی است که همان خطّ را ادامه دهد؛ اما طرفداران سقیفه انگشتر در دست چپ قراردادن را شعار خویش قرار دادند.
تعفیر الجبین
نبی مکرم اسلام همیشه بر زمین یا حصیر یا چیزی که جزو زمین بود سجده می‌کردند، شیعه نیز لازم می‌داند که بر خاک یا سنگ و… سجده شود؛ اما معاویه‌تباران سجده بر مهر را شرک دانسته ولی سجده بر فضله سگ را جایز می‌دانند!
الجهر ببسم الله الرحمن الرحیم
شیعه بسم الله را جزو سوره‌های قرآن می‌داند و خواندنش را در نماز الزامی می‌داند و بلندخواندن آن را مستحب می‌داند؛ اما اهل‌تسنن بسم الله را فقط جزو سورۀ حمد می‌دانند و جهر در آن را مستحب نمی‌دانند.
در روایتی دیگر ابونصیر و صفوان جمال از امام صادق(علیه‌السلام) صفات شیعه را پرسیدند، حضرت فرمودند: «یعرف شیعتنا بخصال شتّى»، شیعیان ما با ویژگی‌های زیادی شناخته می‌شوند! مفضل‌بن‌عمر عرض کرد: با چه خصوصیاتی؟
حضرت در ضمنِ بیانِ نشانه‌های شیعه، فرمودند: «وزیارة الأربعین».
اربعین امام حسین(علیه‌السلام)
باید دید در کهن‌ترین متون مذهبی ما از «اربعین» چگونه یاد شده است. به عبارت دیگر دلیل بزرگداشت اربعین چیست؟ چنان‌که در آغاز اشاره شد، مهم‌ترین نکته درباره اربعین، روایت امام حسن عسکری(ع) است که فرموده است: نشانه‌های مؤمن پنج چیز است:
- خواندن پنجاه و یک رکعت نماز
- زیارت اربعین
- انگشتری در دست راست
- وجود آثار سجده بر پیشانی
- بلند خواندن «بسم الله» در نماز.
این حدیث تنها مدرک معتبری است که جدای از خود زیارت اربعین که در منابع دعایی آمده، به اربعین امام حسین(ع) و بزرگداشت آن روز تصریح کرده است! زیارت اربعین از آن رو که مشتمل بر برخی از تعابیر جالب در زمینه هدف امام حسین(ع) از این قیام است، دارای اهمیت ویژه می‌باشد.
اما این‌که منشأ اربعین چیست، باید گفت: در منابع به این روز، به دو اعتبار نگریسته شده است:
نخست، روزی است که اسرای کربلا از شام به مدینه مراجعت کردند.
[برخی بحث‌های مفصلی نموده‌اند تا اثبات کنند که امکان دارد کاروان اسرا در اربعین همان سال به کربلا بازگشته باشند؛ لکن: بر فرض که طی این مسیر برای یک کاروان، در چنین زمان کوتاهی با آن همه زن و بچه ممکن باشد، باید توجه داشت که آیا اصل این خبر در کتاب‌های معتبر تاریخ آمده است یا نه؟
نقل این خبر در منابع تاریخی، بعد از قرن هفتم موجود است! به‌علاوه، علمای بزرگ شیعه (مانند شیخ مفید و شیخ طوسی) نه‌تنها به آن اشاره نکرده‌اند؛ بلکه به‌خلاف آن تصریح کرده و نوشته‌اند: روز اربعین روزی است که حرم امام حسین(ع) وارد مدینه شده یا از شام به‌سوی مدینه خارج شدند]
دوم، روزی است که جابربن‌عبدالله انصاری، صحابی پیامبر خدا(ص) از مدینه به کربلا وارد شد تا قبر حضرت اباعبدالله الحسین(ع) را زیارت کند.
شیخ مفید در «مسار الشیعه» که در ایام موالید و وفیات ائمه اطهار(علیهم‌السلام) است، اشاره به روز اربعین کرده و نوشته است: این روزی است که حرم امام حسین(ع)، از شام به‌سوی مدینه مراجعت کردند و نیز روزی است که جابربن‌عبدالله برای زیارت امام حسین(ع) وارد کربلا شد.
0 نظر