مذمت اسراف در قرآن و احادیث ائمه

اسراف چیست؟

قالَ الصّادِقُ علیه السلام: اِنَّمَا اْلاِسْرافُ فیما اَتلَفَ الْمالَ وَاَضَرَّ بِالْبَدَنِ. قیلَ: فَمَا اْلاِقْتارُ؟ قالَ: اَکلُ الْخُبْزِ وَالْمِلْحِ وَاَنْتَ تَقْدِرُ عَلی غَیرِهِ. حدیث

امام صادق علیه السلام فرمود: اسراف آنست که انسان مالش را از بین ببرد و به بدنش صدمه بزند حدیث عرض شد پس اقتار چیست؟ فرمود: اینست که غذایت نان و نمک باشد در صورتیکه قدرت داری غذای مناسبتری بخوری.

زیادی آبِ خوردن را نباید دور ریخت

قالَ الصّادِقُ علیه السلام: مَنْ شَرِبَ مِنْ ماءِ الْفُراتِ وَاَلْقی بَقیةَ الْکوزِ خارِجَ الْماءِ فَقَدْ اَسْرَفَ. حدیث

امام صادق علیه السلام فرمود: کسی که آبی را از نهر فرات «گوارا» برای خوردن بردارد و بعد از نوشیدن، زیادی آنرا بیرون بریزد اسراف کرده است.

پایین‏‌ترین مرتبه اسراف

عَنَ اَبی عَبْدِاللّه علیه السلام قالَ: اَدْنَی اْلاِسْرافِ هَراقَةُ فَضْلِ اْلاِناءِ وَابْتِذالُ ثَوْبِ الصَّوْنِ وَاِلْقاءُ النَّوی. حدیث

امام صادق علیه السلام فرمود: پائین ترین مرتبه اسراف عبارتست از:

۱  دور ریختن آبیکه از آشامیدن اضافه آمده است.

۲  اینکه لباس کار و لباس بیرونی، یکی باشد.

۳  بدور انداختن هسته خرما پس از خوردن خرما حدیث

سیب نیم‌خورده

رُوِی: اَنَّهُ نَظَرَ الصّادِقُ علیه السلام اِلی فاکهَةٍ قَدْرُمِیتْ مِنْ دارِهِ لَمْ یسْتَقْصَ اَکلُهافَغَضِبَ وَ قالَ: ما هذا اِنْ کنْتُمْ شَبِعْتُمْ فَاِنَّ کثیرا مِنَ النّاسِ لَمْ یشْبَعُوا فَاَطْعِمُوهُ مَنْ یحْتاجُ اِلَیهِ. حدیث

نقل شده است که: امام صادق علیه السلاممشاهده کرد سیبی را نیم خورده از خانه بیرون انداخته اند، خشمگین شد و فرمود: اگر شما سیر هستید خیلی از مردم گرسنه اند خوب بود آنرا به نیازمندیش می دادید.

هرچه از سفره افتاد بردارید

عَنْ اَبِی عَبْدِاللّه علیه السلام، قالَ: اِنّی اَجِدُ الشَّیئَ الْیسیرَ یقَعُ مِنَ الْخَوانِ فَاُعیدُهُ فَیضْحَک الْخادِمُ. حدیث

از امام صادق علیه السلامنقل شده که فرمود: من هرگاه چیز کمی هم از سفره می افتد آنرا بر می دارم و این کار باعث تعجب خادم می شود و خادم می خندد.

سلامتی کجاست؟

قالَ اَمیرُالْمُؤْمِنینَ علیه السلام: کلُوا ماسَقَطَ مِنَ الْخَوانِ فَاِنَّهُ شِفآءٌ مِنْ کلِّ داءٍ بِاِذْنِ اللّهِ عَزَّوَجَلَّ لِمَنْ اَرادَ اَنْ یستَشْفِی بِهِ. حدیث

امیرمؤمنان علیه السلام فرمود: آنچه را که از سفره افتاده بردارید و بخورید، زیرا آن دوای هر دردیست که خدا بخواهد آنرا الیتام بخشد برای کسی که به نیت شفاء بخورد.

بی نیازی جاودانه

قالَ رَسُولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ تَتَبَّعَ ما یقَعُ مِنْ مائدَةٍ فَاَکلَهُ ذَهَبَ عَنْهُ الْفَقْرُ وَعَنْ وُلْدِهِ وَ وُلْدِ وُلْدِهِ اِلَی السّابِعِ. حدیث

پیامبر گرامی اسلام فرمود: کسی که جستجو کند و آنچه از سفره افتاده بردارد و بخورد، فقر و تنگدستی از خودش و اولادش تا هفت پشت رخت برمی بندد.

نشانه‏های اسراف کننده

عَنْ اَبی عَبْدِاللّه علیه السلام، قالَ: لِلْمُسْرِفِ ثَلاثُ عَلاماتٍ یشْتَری ما لَیسَ لَهُ وَیلْبِسُ ما لَیسَ لَهُ وَیأْکلُ ما لَیسَ لَهُ. حدیث

امام صادق علیه السلام فرمود: اسراف کننده را سه نشانه است: چیزهائی را می خرد و می پوشد و می خورد که در شأن او نیست.

نشانه مؤمن

قالَ اَبُوعَبْدِاللّهِ علیه السلام: صِفَةُ الْمُؤْمِنِ … لایبَذِّرُوَ لایسْرِفُ بَلْ یقْتَصِدُ. حدیث

امام صادق علیه السلام فرمود: انسان مؤمن اسراف و زیاده روی نمی کند بلکه میانه روی را پیشه خود می سازد.

روش پیامبر

رُوِی: اَنَّهُ کانَ رَسُولُ اللّهِ صلی الله علیه و آلهیأکلُ الرُّطَبَ وَیطْعِمُ الشّاةَ النَّوی. حدیث

روایت شده است: پیامبر گرامی وقت خرما می خوردند هسته آنرا به گوسفند می دادند.

اسلام و میانه روی

عَن عامِرِ بنِ جُذاعَة قالَ: جاءَ رَجُلٌ اِلی اَبی عَبدِاللّه علیه السلامفَقالَ لَهُ: اِتَّقِ اللّهَ وَلاتُسْرِفْ وَلاتُقْتِرْ وَلکنْ بَینَ ذلِک قَوامٌ، اِنَّ التَّبْذیرَ مِنَ الاِْسْرافِ، قالَ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ؛ وَلاتُبَذِّرْ تَبْذیرا. حدیث

از عامر بن جذاعه نقل شده است که گفت: مردی آمد خدمت امام صادق علیه السلام حضرت باو فرمود: تقوای الهی پیشه کن، اسراف نکن و برخود هم سخت مگیر و میانه روی مایه استواری است، تبذیر همان اسراف است که خداوند درباره آن فرموده: تبذیر و زیاده روی نکن.

کار شیطانی

عَنْ کتابِ اَبی مُحَمَّدٍ الْعَسْکرّی علیه السلاماِلی مُحَمَّدِ بْنِ حَمْزَةَ وَبِشارَتُهُ بِالْغِنی وَقَولُهُ لَهُ: وَعَلَیک بِاْلاِقْتِصادِ وَاِیاک وَالاِْسْرافَ فَاِنَّهُ مِنْ فِعْلِ الشَّیطَنَةِ. حدیث

امام حسن عسگری علیه السلامبه محمدبن حمزه نامه ای نوشته او را به ثروت و بی نیازی مژده داده و به او فرموده: بر تو باد میانه روی و پرهیز از اسراف زیرا اسراف از کارهای شیطانی است.

عامل نیاز و بی‏نیازی

قالَ اَبُوعَبْدِاللّهِ علیه السلام: یاعُبَیدُ، اِنَّ السَّرَفَ یورِثُ الْفَقْرَ وَاِنَّ الْقَصْدَ یورِثُ الْغِنی. حدیث

امام صادق علیه السلامبه عبید فرمود: اسراف و زیاده روی باعث فقر و تنگدستی می گردد و میانه روی موجب ثروت و بی نیازی می شود.

دور انداختن هسته خرما

عَنْ اَبی عَبْدِاللّهِ علیه السلام؛ قالَ: اِنَّ الْقَصْدَ اَمْرٌ یحِبُّهُ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ وَاِنَّ السَّرَفَ یبْغِضُهُ حَتّی طَرْحُک النَّواةَ فَاِنَّها تَصْلَحُ لِشَیی?وَحَتّی صَبُّک فَضْلَ شَرابِک. حدیث

از امام صادق علیه السلامنقل شده است که فرمود: میانه روی را خداوند متعال دوست دارد و اسراف و زیاده روی مورد خشم اوست حتی اگر اسراف در انداختن هسته خرمائی باشد که قابل مصرف است یا زیادی آبی که خورده شده، باشد.

میانه روی و بقاء نعمت

عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ علیه السلام: وَ مَنِ اقْتَصَدَ وَ قَنَع بَقِیتْ عَلَیهِ النِّعْمَةُ وَ مَنْ بَذَّرَوَ اَسْرَفَ زالَتْ عَنْهُ النِّعْمَةُ. حدیث

امام موسی بن جعفر علیه السلام فرمودند: کسی که در زندگی میانه روی و قناعت ورزد. نعمت او باقی می ماند و آنکه با ریخت و پاش و اسراف زندگی کند نعمتش از بین می رود.

میانه روی حسنه‏واسراف و کنِسی گناه است

قالَ اَبُو جَعْفَرٍ لِأَبی عَبْدِاللّهِ علیه السلام: یا بُنَی عَلَیک بِالْحَسَنَةِ بَینَ السَّیئتَینِ تَمْحُوهُما قالَ: کیفَ ذلِک یا اَبَةِ؟ قالَ: مِثْلُ قَوْلهِ؛ «وَ الَّذینَ اِذا اَنْفَقُوا لَمْ یسْرِفُوا وَ لَمْ یقْتُرُوا» حدیث

امام باقر علیه السلامبه فرزندش امام صادق علیه السلام فرمود: بر تو باد به انجام کار خیری که وسط دو کار بد قرار گرفته و آن دو را از بین می برد، امام صادق سئوال کرد، چگونه چنین چیزی ممکن است؟ امام فرمود: همانطور که قرآن می گوید مؤمنین کسانی هستند که وقتی انفاق می کنند زیاده روی و سختگیری نمی کنند (بنابراین اسراف و سختگیری هر دو گناه است و حدّ وسط آن یعنی میانه روی حسنه است بر تو باد به آن حسنه که بین آن دو گناه است).

بیمه میانه‏رو

عَنْ اِبْنِ مَیمُونٍ قالَ: سَمِعْتُ اَبا عَبْدِاللّهِ علیه السلام، یقُولُ: ضَمِنْتُ لِمَنِ اقْتَصَدَ اَنْ لا یفْتَقِرَ. حدیث

ابن میمون گفت : شنیدم که امام صادق علیه السلام فرمود: هر کسی که در زندگی خود میانه رو باشد من ضمانت می کنم او را که هرگز تهی دست نشود.

عامل فراوانی و تباهی ثروت

قالَ اَمیرُ الْمُؤمِنینَ علیه السلام: اَلْقَصْدُ مَثْراةٌ وَالسَّرَفُ مَثْواةٌ. حدیث

علی علیه السلام فرمود: اعتدال در خرج کردن «میانه روی» موجب فراوانی مال و ثروت و اسراف باعث تباهی و نابودی آن است.

میانه‏روی عامل رستگاری

قالَ رَسُولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : ثَلاثٌ مُنْجِیاتٌ، فَذَکرَ الثّالِثَ الْقَصْدُ فِی الْغِنی وَالْفَقْرِ. حدیث

پیامبر گرامی اسلام فرمود: سه چیز باعث نجات و رستگاری است و در مورد سومی خاطرنشان ساخت؛ رعایت اعتدال در حال فقر و توانگریست.

عامل فراوانی رزق و محرومیت

قال رَسُولُ اللّه صلی الله علیه و آله: مَنِ اقْتَصَدَ فِی مَعیشَتِهِ رَزَقَهُ اللّهُ وَ مَنْ بَذَّرَ حَرَمَهُ اللّه. حدیث

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: کسی که در زندگی میانه روی را رعایت نماید خداوند او را روزی می دهد و کسی که اسراف و زیاده روی کند، او را محروم می سازد.

اسراف دشمن فراوانی است

قالَ عَلی علیه السلام: اَلاِسْرافُ یفْنِی الْجَزیلَ. حدیث

امیرمؤمنان فرمود: اسراف و زیاده روی فراوانی را نابود می سازد.

اسراف برکت را کم می‏کند

قالَ اَبُوعَبْدِاللّهِ علیه السلام: اِنَّ مَعَ اْلاِسْرافِ قِلَّةُ الْبَرَکةِ. حدیث

امام صادق علیه السلام فرمود: همانا اسراف با کمی برکت همراه است.

پیامدهای اسراف

قالَ عَلی علیه السلام: اَلتَّبْذیرُ عُنْوانُ الْفاقَةِ. حدیث

امام علی علیه السلام فرمود: زیاده روی مقدمه فقر و تنگدستی است.

زیاده‏روی و تنگدستی

قالَ علی علیه السلام: اَلتَّبْذِیرُ قَرِینُ مُفْلِسٍ. حدیث

علی علیه السلام فرمود: زیاده روی همراه با تنگدستی است.

افتخار به زیاده‏روی

قالَ عَلی علیه السلام: مَنِ افْتَخَرَ بِالتَّبْذیرِ اِحْتَقَرَ بِاْلاِفْلاسِ. حدیث

علی علیه السلام فرمود: کسی که به زیاده روی افتخار کند، با تنگدستی خوار و زبون می گردد.

خشم خدا و تباه‏کردن ثروت

قالَ الْکاظِمُ علیه السلام : اِنَّ اللّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یبْغِضُ الْقیلَ وَ الْقالَ وَ اِضاعَةَ الْمالِ وَ کثْرَةَ السُّؤالِ. حدیث

امام کاظم علیه السلام فرمود: خداوند قیل و قال، ضایع کردن مال و زیاده روی در سئوال را دشمن می دارد.

بخششهای بی‏مورد

قالَ عَلی علیه السلام: اَلا وَ اِنَّ اِعْطاءَ الْمالِ فِی غَیرِ حَقِّه ِ تَبْذیرٌ وِاِسْرافٌ وَ هُوَ یرْفَعُ صاحِبَهُ فِی الدُّنْیا وَ یضَعُهُ فِی اْلاخِرَةِ وَ یکرِمُهُ فی الناسِ وَ یهینُهُ عِنْدَاللّهِ. حدیث

امام علی علیه السلام فرمود: بخشش های بی جای مال و ثروت، اسراف و زیاده روی محسوب می شود و بخشنده آنرا در دنیا بالا می برد و در آخرت او را پائین می آورد، او را در بین مردم بزرگ جلوه می دهد، و نزد خدا خوار و سبک می کند.

عامل تنگدستی

قالَ رَسُولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله: اَلسَّرَفُ یورِثُ الْفَقْرَ. حدیث

پیامبر گرامی صلی الله علیه و آله فرمود: اسراف فقر و تنگدستی می آورد.

به اسراف کار رحم نمی‏شود

قالَ عَلی علیه السلام: ذَرِ السَّرَفَ فَاِنَّ الْمُسْرِفَ لا یحْمَدُ جُودُهُ وَلا یرْحَمُ فَقْرُهُ. حدیث

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: زیاده روی و اسراف را ترک کن زیرا بخشش اسراف کار مورد ستایش نیست و تنگدستی او هم مورد ترحم واقع نمی شود.

زیاده روی در کار خیر

عَنْ عَلی علیه السلام: اَلِأسْرافُ مَذْمُومٌ فی کلِّ شَیی?ِلاّ فِی اَفْعالِ الْخَیرِ. حدیث

از علی علیه السلامروایت شده است که فرمود: زیاده روی در همه موارد بجز در کارهای نیک مورد نکوهش واقع شده است.

اسراف در صدقه

کانَ فِی وَصِیةِ رَسُولِ اللّهِ صلی الله علیه و آلهلِعَلی علیه السلام: … وَامَّا الصَّدَقَةُ فَجُهْدُک حَتّی تَقُولَ قَدْاَسْرَفْتُ وَلَمْ تُسرِفْ حدیث

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به حضرت علی علیه السلاموصیت فرمود: … امّا در دادن صدقه، کوشش کن تا جائیکه گمان بری اسراف کرده ای و حال آنکه اسراف نیست «یعنی در صدقه دادن اسراف معنا ندارد».

اسراف هیچگاه پسندیده نیست

قالَ عَلی علیه السلام: کنْ سَمِحا وَلاتَکنْ مُبَذِّرا وَکنْ مُقَدِّرا وَلاتَکنْ مُقَتِّرا. حدیث

امیرمؤمنان علی علیه السلام فرمود: سخاوتمند باش ولی هرگز اسراف و زیاده روی مکن و ثروت خود را بر اساس اندازه گیری صحیح خرج کن و هیچوقت سختگیر نباش.

سخاوت و اسراف

عَنْ اَبی مُحَمَّدٍ الْعَسْکری علیه السلام: اِنَّ لِلسَّخآءِ مِقْدارا فَاِنْ زادَ عَلَیهِ فَهُو سَرَفٌ. حدیث

امام حسن عسکری علیه السلام فرمود: سخاوت اندازه ای دارد، چنانچه از آن بگذرد، اسراف محسوب می شود.

لشگر نادانی

وَصیةُ اْلاِمامِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ علیه السلاملِهِشامٍ: یا هِشامُ، جُنُودُ الْعَقْلِ وَالْجَهْلِ … اَلقَصْدُ واْلاِسْرافُ. حدیث

امام کاظم علیه السلام در وصیت خود به هشام فرمودند: یکی از لشگریان عقل میانه روی و یکی از لشگریان جهل زیاده روی است.

مرگ بر اسراف

قالَ عَلی علیه السلام: وَیحَ الْمُسْرِفَ ما اَبْعَدَهُ عَنْ صَلاحِ نَفْسِهِ وَاسْتِدْراک اَمْرِهِ. حدیث

امام علی علیه السلام فرمود: وای بر اسراف کار که چه قدر از مصلحت خویش و رسیدگی به کار خود دور است.

امام سجاد علیه‌‏السلام و اسراف

عَنْ عَلی بْنِ الْحُسَینِ علیه السلام: اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِهِ وَاحْجُبْنِی عَنِ السَّرَفِ وَالاِْزْدِیادِ. حدیث

از علی بن الحسین علیه السلاماست که فرمود: خداوندا بر محمّد و آل او درود فرست و مرا از اسراف و زیاده روی محافظت فرما.

کارهای بیهوده

عَنْ النَّبی صلی الله علیه و آله: یا عَلی اَرْبَعَةٌ یذْهَبْنَ ضیاعا؛ اَلاَْکلُ عَلَی الشِّبَعِ وَالسِّراجُ فِی الْقَمَرِ وَالزَّرْعُ فِی السَّبْخَةِ وَالصَّنیعةُ عِنْدَ غَیرِ اَهْلِها. حدیث

از پیامبر گرامی نقل شده که به علی علیه السلام فرمود: چهار چیز هدر می رود:

۱  خوردن بعد از سیری

۲  روشن کردن چراغ در مهتاب «و جائیکه روشن است»

۳  زراعت در زمینی که شوره زار است

۴  نیکی کردن به کسی که لایق آن نیست.

بخشش در راه معصیت اسراف است

قالَ اَبُو عَبْدِاللّه علیه السلام: مَنْ اَنْفَقَ شَیئا فِی غَیرِ طاعَةِ اللّهِ فَهُوَ مُبذِّرٌ وَ مَنْ اَنْفَقَ فِی سَبیلِ الْخَیرِ فَهُوَ مُقْتَصِدٌ. حدیث

امام صادق علیه السلام فرمود: کسیکه مالی را در غیر طاعت پروردگار بذل و بخشش نماید، اسرافکار است و هر کسی که در راه خیر مصرف کند میانه روی کرده است.

بخشش ناروا

فی تَفْسیرِ عَلی بنِ اِبْراهیمِ الْقُمی وَ فِی رِوایةِ اَبِی الْجارُودِ عَن اَبی جَعْفَرٍ عَلَیهِ السَّلامُ وَقَوْلُهُ عَزَّوَجَلَّ: «وَالَّذینَ اِذا اَنْفَقُوا لَمْ یسْرِفُوا وَلَمْ یقْتُرُوا» وَاْلاِسْرافُ اْلاِنْفاقُ فِی الْمَعْصِیةِ فِی غَیرِ حَقٍّ. حدیث

در تفسیر علی بن ابراهیم قمی و در روایت ابی الجارود از امام باقر علیه السلامنقل شده که حضرت در مورد آیه «وَالَّذینَ اِذا اَنْفَقُوا لَمْ یسْرِفوُا وَلَمْ یقْتُروا» فرمودند: بخشش در راه معصیت و بناحق، اسراف است.

اسراف کنندگان کیانند؟

عَنِ الْباقِرِ علیه السلام: اَلْمُسْرِفُونَ هُمُ الَّذینَ یسْتَحِلُّونَ الْمَحارِمَ وَیسْفِکونَ الدِّماءَ. حدیث

امام باقر علیه السلام فرمود: اسراف کنندگان کسانی هستند که محرمات «گناهان» را جایز می شمارند و دست به خونریزی می زنند.

منبع: www.hadithlib.com