پیش‌تر گفتیم که یکی از قوانین طبیعت، قانون کارما است! قانون کارما به‌نوعی همان چیزی است که در روایات و احادیث معصومین(علیهم‌السلام) از آن به مکافات یا جزا یا بازتاب اعمال تعبیر می‌شود. البته «واژۀ مکافات» غالباً نسبت به عمل بد به‌کار می‌رود.
هر عملی عکس‌العملی در پی دارد و انسان هر کار خوب یا بدی که انجام می‌دهد نتیجه‌اش را می‌بیند؛ نتیجۀ عمل خوب همان پاداش و نتیجه عمل بد، کیفر می‌باشد.
مثلاً خوردن قرص آرام‌بخش یک عمل است و عکس‌العمل آن، آرامش و نشاط روح و روان آدمی می‌باشد! خوردن قرص سیانور نیز یک عمل است و عکس‌العمل آن، دگرگوني مزاج، تهوع، درد شدید و احیاناً مرگ است.
هر یک از ما بارها و بارها مکافات را نسبت به کارهای خوب و بد خود تجربه کرده‌ایم! در این نوشتار می‌خواهیم دربارۀ مکافات عمل و بازتاب اعمال بیشتر بدانیم.
عکس‌العمل همواره ارتباط مستقیم با عمل دارد! عمل هرگونه انجام شود، عکس‌العملِ آن نیز متناسب آن خواهد بود؛ مثلاً هرگاه توپ را آهسته بر زمین بزنیم برخاستن آن، آرام و اندک است و اگر توپ را به‌شدت بر زمین بزنیم، برخاستن آن شدید و بسیار است.
ظرف عمل و ظرف عکس‌العمل
گرچه دنیا دار عمل است و آخرت دار کیفر و پاداش؛ ولی قانون جزا اختصاص به آخرت ندارد؛ بلکه انسان در همین دنیا گوشه‌ای از جزای اعمالش را می‌بیند و به همان میزان تسویه‌حساب می‌شود.
فهرست مطالب
مکافات عمل در آیات قرآن
جزای بدی‌ها
«وَ ما أَصابَكُمْ مِنْ مُصيبَةٍ فَبِما كَسَبَتْ أَيْديكُمْ وَ يَعْفُوا عَنْ كَثيرٍ» شوری۴۲، آیه۳۰
«إذا أَصابَتْهُمْ مُصيبَةٌ بِما قَدَّمَتْ أَيْديهِمْ» نساء۴، آیه۶۲
«… وَ إِنَّا إِذا أَذَقْنَا الْإِنْسانَ مِنَّا رَحْمَةً فَرِحَ بِها وَ إِنْ تُصِبْهُمْ سَيِّئَةٌ بِما قَدَّمَتْ أَيْديهِمْ فَإِنَّ الْإِنْسانَ كَفُورٌ» شوری۴۲، آیه۴۸
«وَ إِذا أَذَقْنَا النَّاسَ رَحْمَةً فَرِحُوا بِها وَ إِنْ تُصِبْهُمْ سَيِّئَةٌ بِما قَدَّمَتْ أَيْديهِمْ إِذا هُمْ يَقْنَطُونَ» روم۳۰، آیه۳۶
«ظَهَرَ الْفَسادُ فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ بِما كَسَبَتْ أَيْدِي النَّاسِ لِيُذيقَهُمْ بَعْضَ الَّذي عَمِلُوا لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ» نساء۴، آیه۶۲
جزای خوبی‌ها
«وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْكِتابِ آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَكَفَّرْنا عَنْهُمْ سَيِّئاتِهِمْ وَ لَأَدْخَلْناهُمْ جَنَّاتِ النَّعيمِ» مائده۵، آیه۶۵
«وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرى آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَيْهِمْ بَرَكاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ وَ لكِنْ كَذَّبُوا فَأَخَذْناهُمْ بِما كانُوا يَكْسِبُونَ» اعراف۷، آیه۹۶
مـکافات عمل در ادعیه
امیرالمؤمنین در آغاز دعای کمیل به پنج اثر منفی گناهان اشاره می‌فرماید:
- اللَّهُمَ اغْفِرْ لِيَ الذُّنُوبَ الَّتِي تَهْتِكُ الْعِصَمَ
- اللَّهُمَ اغْفِرْ لِيَ الذُّنُوبَ الَّتِي تُنْزِلُ النِّقَمَ
- اللَّهُمَ اغْفِرْ لِيَ الذُّنُوبَ الَّتِي تُغَيِّرُ النِّعَمِ
- اللَّهُمَ اغْفِرْ لِيَ الذُّنُوبَ الَّتِي تَحْبِسُ الدُّعَاءَ
- اللَّهُمَ اغْفِرْ لِيَ الذُّنُوبَ الَّتِي تُنْزِلُ الْبَلَاءَ
یعنی: «خدایا آن دسته از گناهان من که باعث پرده‌دری، نزول نکبت، دگرگونی نعمت، عدم استجابت دعا و فرودآمدن بلا می‌شود زا ببخش»
مکافات عمل در روایات
رسول خدا دربارۀ آیه «وَ ما أَصابَكُمْ مِنْ مُصيبَةٍ فَبِما كَسَبَتْ أَيْديكُمْ وَ يَعْفُوا عَنْ كَثيرٍ» به امیرالمؤمنین فرمود: این بهترین آیۀ قرآن است!
ای علی، هر خراشی که به وسیله چوبی به تن انسان می‌رسد و هر لغزش قدمی، بر اثر گناهی است که انسان آن را انجام داده است. الصافی، ج۴، ص۳۷۷
امیرالمؤمنین نیز در ذیل همان آیه فرمود: هیچ پیچ‌خوردن رگی و برخورد به سنگی و لغزش گامی و خراش چوبی نیست، جز به‌خاطر گناه! و آن‌چه را که خدا میبخشد بیشتر است. وقتی خداوند در دنیا شخصی را به کیفر اعمالش رساند، پس والاتر و بخشنده‌تر و بزرگوارتر از آن است که بار دیگر در آخرت او را کیفر کند.
مکافات در رفتار با والدین
ناقص…
مـکافات در روابط همسران
قابل توجه خانم‌ها: قطعاً شما دوست دارید تمام قلب شوهرتان را تسخیر کنید و به‌هیچ‌وجه راضی نمی‌شوید زن دیگری پیش او دلربایی کند و مقداری از عواطف او را به‌سمت خود بکشاند! پس شما هم سعی کنید دل هیچ مردی را به خود متمایل نکنید.
همین‌طور که دوست داری علاقۀ شوهر فقط روی شما باشد، شوهر هم دوست دارد، زیبایی شما فقط برای او باشد. خودت را در خیابان حراج نکن تا هرکس می‌خواهد تو را ببیند.
مـکافات در اشعار شاعران
شعرای زیادی در شعرهایشان به مسئلۀ مکافات اشاره کرده‌اند که برخی از آن‌ها را می‌نگاریم.
از مکافات عمل غافل مشو *** گندم از گندم بروید جو ز جو
دهقان سال‌خورده چه خوش گفت با پسر *** کی نور دیـده‌ام به‌جز از کِشته ندروی
هر بد که می‌کنی تو مپندار آن بدی *** ایزد فرو گذارد و گردون رها کند
قرض است فعل‌های بدت نزد روزگار *** تا هر زمانی که خواسته باشد ادا کند
آن‌قدر گرم است بازار مکافات عمل *** گر به‌دقّت بنگری هر روز، روز محشر است
مولوی: این جهان کوه است و فعل ما ندا *** سوی مـا آید نداها را صدا
سعدی: داشت شبانی رمه در کوهسار *** پیر و جوان گشته از او شیرخوار
شیر که از بز به سبو ریختی *** آب در آن شیر بیامیختی
ناگه از آن کوه به صحرای خاک *** سیل بیامد رمه را برد پاک
خواجه چو با غم شد و آزار جفت *** کارشناسی‌ش در این کار گفت
آن همه شیر تو که در آب بود *** سیل شد و آن رمه را در ربود
عالی بود، سپاسگزارم