وظیفه علما، رساندن صحیح دین به مردم است، عباراتی در روایات مشیر به این مطلب می‌باشد نظیر:
۱- کافل الایتام
۲- القوامون لضعفاء الشیعه
۳- حصون و دژها
۴- صاحب السفینه
۵- مرابط و مرزبان

قَالَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ ع فَضْلُ کَافِلِ یَتِیمِ آلِ مُحَمَّدٍ الْمُنْقَطِعِ عَنْ مَوَالِیهِ النَّاشِبِ فِی رُتْبَهِ الْجَهْلِ یُخْرِجُهُ مِنْ جَهْلِهِ وَ یُوضِحُ لَهُ مَا اشْتَبَهَ عَلَیْهِ عَلَى فَضْلِ کَافِلِ یَتِیمٍ یُطْعِمُهُ وَ یَسْقِیهِ کَفَضْلِ الشَّمْسِ عَلَى السُّهَا

بحار ۲ / ۳ ثواب الهدایه و التعلیم و فضل…

قَالَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ ع یَأْتِی عُلَمَاءُ شِیعَتِنَا الْقَوَّامُونَ لِضُعَفَاءِ مُحِبِّینَا وَ أَهْلِ وَلَایَتِنَا یَوْمَ الْقِیَامَهِ وَ الْأَنْوَارُ تَسْطَعُ مِنْ تِیجَانِهِمْ عَلَى رَأْسِ کُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ تَاجٌ قَدِ انْبَثَّتْ تِلْکَ الْأَنْوَارُ فِی عَرَصَاتِ الْقِیَامَهِ وَ دُورِهَا مَسِیرَهَ ثَلَاثِمِائَهِ أَلْفِ سَنَهٍ فَشُعَاعُ تِیجَانِهِمْ یَنْبَثُّ فِیهَا کُلِّهَا
بحار ۷ / ۲۲۴

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ الْعُلَمَاءُ أُمَنَاءُ وَ الْأَتْقِیَاءُ حُصُونٌ وَ الْأَوْصِیَاءُ سَادَهٌ وَ فِی رِوَایَهٍ أُخْرَى الْعُلَمَاءُ مَنَارٌ وَ الْأَتْقِیَاءُ حُصُونٌ وَ الْأَوْصِیَاءُ سَادَهٌ
کافی ۱ / ۳۳
لِأَنَّ الْمُؤْمِنِینَ الْفُقَهَاءَ حُصُونُ الْإِسْلَامِ کَحِصْنِ سُورِ الْمَدِینَهِ لَهَا کافی ۱ / ۳۸

وَ لَکِنَّهُمُ الَّذِینَ یُمْسِکُونَ أَزِمَّهَ قُلُوبِ ضُعَفَاءِ الشِّیعَهِ کَمَا یُمْسِکُ صَاحِبُ السَّفِینَهِ سُکَّانَهَا أُولَئِکَ هُمُ الْأَفْضَلُونَ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ
بحار ۲ / ۶

قَالَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ الصَّادِقُ ع عُلَمَاءُ شِیعَتِنَا مُرَابِطُونَ بِالثَّغْرِ الَّذِی یَلِی إِبْلِیسُ وَ عَفَارِیتُهُ یَمْنَعُونَهُمْ عَنِ الْخُرُوجِ عَلَى ضُعَفَاءِ شِیعَتِنَا وَ عَنْ أَنْ یَتَسَلَّطَ عَلَیْهِمْ إِبْلِیسُ وَ شِیعَتُهُ النَّوَاصِبُ أَلَا فَمَنِ انْتَصَبَ لِذَلِکَ مِنْ شِیعَتِنَا کَانَ أَفْضَلَ مِمَّنْ جَاهَدَ الرُّومَ وَ التُّرْکَ وَ الْخَزَرَ أَلْفَ أَلْفِ مَرَّهٍ لِأَنَّهُ یَدْفَعُ عَنْ أَدْیَانِ مُحِبِّینَا وَ ذَلِکَ یَدْفَعُ عَنْ أَبْدَانِهِم‏ بحار ۲ / ۵

و صرف دانستن احکام کفایت نمی‌کند بلکه در جنبه اعتقادات هم باید کار کرد.

عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ زُرَارَهَ قَالَ قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع: اقْرَأْ مِنِّی عَلَى وَالِدِکَ السَّلَامَ وَ قُلْ لَهُ إِنِّی أَعِیبُکَ دِفَاعاً مِنِّی عَنْکَ فَإِنَّ النَّاسَ وَ الْعَدُوَّ یُسَارِعُونَ إِلَى کُلِّ مَنْ قَرَّبْنَاهُ وَ حَمِدْنَا مَکَانَهُ لِإِدْخَالِ الْأَذَى فِیمَنْ نُحِبُّهُ وَ نُقَرِّبُهُ وَ یَذُمُّونَهُ لِمَحَبَّتِنَا لَهُ وَ قُرْبِهِ وَ دُنُوِّهِ مِنَّا وَ یَرَوْنَ إِدْخَالَ الْأَذَى عَلَیْهِ وَ قَتْلَهُ وَ یَحْمَدُونَ کُلَّ مَنْ عَیَّبْنَاهُ نَحْنُ وَ إِنْ یُحْمَدُ أَمْرُهُ فَإِنَّمَا أَعِیبُکَ لِأَنَّکَ رَجُلٌ اشْتَهَرْتَ بِنَا وَ بِمَیْلِکَ إِلَیْنَا ….. یَقُولُ اللَّهُ جَلَّ وَ عَزَّ أَمَّا السَّفِینَهُ فَکانَتْ لِمَساکِینَ یَعْمَلُونَ فِی الْبَحْرِ فَأَرَدْتُ أَنْ أَعِیبَها وَ کانَ وَراءَهُمْ مَلِکٌ یَأْخُذُ کُلَّ سَفِینَهٍ غَصْباً هَذَا التَّنْزِیلُ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ صَالِحَهٌ لَا وَ اللَّهِ مَا عَابَهَا إِلَّا لِکَیْ تَسْلَمَ مِنَ الْمَلِکِ وَ لَا تَعْطَبَ عَلَى یَدَیْهِ وَ لَقَدْ کَانَتْ صَالِحَهً لَیْسَ لِلْعَیْبِ فِیهَا مَسَاغٌ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ فَافْهَمِ الْمَثَلَ یَرْحَمُکَ اللَّهُ فَإِنَّکَ وَ اللَّهِ أَحَبُّ النَّاسِ إِلَیَّ وَ أَحَبُّ أَصْحَابِ أَبِی ع حَیّاً وَ مَیِّتاً فَإِنَّکَ أَفْضَلُ سُفُنِ ذَلِکَ الْبَحْرِ الْقَمْقَامِ الزَّاخِرِ وَ إِنَّ مِنْ وَرَائِکَ مَلِکاً ظَلُوماً غَصُوباً یَرْقُبُ عُبُورَ کُلِّ سَفِینَهٍ صَالِحَهٍ تَرِدُ مِنْ بَحْرِ الْهُدَى لِیَأْخُذَهَا غَصْباً ثُمَّ یَغْصِبَهَا وَ أَهْلَهَا وَ رَحْمَهُ اللَّهِ عَلَیْکَ حَیّاً وَ رَحْمَتُهُ وَ رِضْوَانُهُ عَلَیْکَ مَیِّتاً ….. عَلَیْکُمْ بِالتَّسْلِیمِ وَ الرَّدِّ إِلَیْنَا وَ انْتِظَارِ أَمْرِنَا وَ أَمْرِکُمْ وَ فَرَجِنَا وَ فَرَجِکُمْ فَلَوْ قَدْ قَامَ قَائِمُنَا عَجَّلَ اللَّهُ فَرَجَهُ وَ تَکَلَّمَ بِتَکَلُّمِنَا [مُتَکَلِّمُنَا] ثُمَّ اسْتَأْنَفَ بِکُمْ تَعْلِیمَ الْقُرْآنِ وَ شَرَائِعِ الدِّینِ وَ الْأَحْکَامِ وَ الْفَرَائِضِ کَمَا أَنْزَلَهُ اللَّهُ عَلَى مُحَمَّدٍ ص لَأَنْکَرَ أَهْلُ التَّصَابُرِ فِیکُمْ ذَلِکَ الْیَوْمَ إِنْکَاراً شَدِیداً ثُمَّ لَمْ تَسْتَقِیمُوا عَلَى دِینِ اللَّهِ وَ طَرِیقَتِهِ إِلَّا مِنْ تَحْتِ حَدِّ السَّیْفِ فَوْقَ رِقَابِکُمْ ….. وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ. بحار ۲ / ۲۴۶

آیه «نفر» هم با فقاهت در اعتقادات سازگاری بیشتری دارد. ر ک تفسیر البرهان

۸۷۰۸۳۰

۱- وظیفه ما تفقه در دین
۲- تفقه منحصر در فروع نیست
۳- راه تفقه در اصول دین چیست؟
راهش مراجعه به صاحبان دین و مدارک اصلی دین

عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع قَالَ ذَکَرَ رَسُولُ اللَّهِ ص الْفِتْنَهَ یَوْماً فَقُلْنَا یَا رَسُولَ اللَّهِ کَیْفَ الْخَلَاصُ مِنْهَا فَقَالَ بِکِتَابِ اللَّهِ فِیهِ نَبَأُ مَنْ کَانَ قَبْلَکُمْ وَ نَبَأُ مَنْ کَانَ بَعْدَکُمْ وَ حُکْمُ مَا کَانَ بَیْنَکُمْ وَ هُوَ الْفَصْلُ وَ لَیْسَ بِالْهَزْلِ مَا تَرَکَهُ جَبَّارٌ إِلَّا قَصَمَ اللَّهُ ظَهْرَهُ وَ مَنْ طَلَبَ الْهِدَایَهَ بِغَیْرِ الْقُرْآنِ ضَلَّ وَ هُوَ الْحَبْلُ الْمَتِینُ وَ الذِّکَرُ الْحَکِیمُ وَ الصِّرَاطُ الْمُسْتَقِیمُ مستدرک الوسائل ۴ / ۲۳۹

وَ مَنِ الْتَمَسَ الْهُدَى فِی غَیْرِهِ أَضَلَّهُ اللَّهُ بحار ۸۹ / ۲۴

وَ مَنْ یُضْلِلْ فَلَنْ تَجِدَ لَهُ وَلِیًّا مُرْشِداً کهف ۱۸ / ۱۷

فی رِسَالَهِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع إِلَى أَصْحَابِهِ أَیَّتُهَا الْعِصَابَهُ عَلَیْکُمْ بِآثَارِ رَسُولِ اللَّهِ ص وَ سُنَّتِهِ وَ آثَارِ الْأَئِمَّهِ الْهُدَاهِ مِنْ أَهْلِ بَیْتِ رَسُولِ اللَّهِ ص فَإِنَّهُ مَنْ أَخَذَ بِذَلِکَ فَقَدِ اهْتَدَى وَ مَنْ تَرَکَ ذَلِکَ وَ رَغِبَ عَنْهُ ضَل‏. وسائل ۲۷ / ۸۶ باب وجوب العمل بأحادیث النبی ص و…

قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع مَنْ أَخَذَ دِینَهُ مِنْ أَفْوَاهِ الرِّجَالِ أَزَالَتْهُ الرِّجَالُ وَ مَنْ أَخَذَ دِینَهُ مِنَ الْکِتَابِ وَ السُّنَّهِ زَالَتِ الْجِبَالُ وَ لَمْ یَزُلْ. وسائل ۲۷ / ۱۳۲  باب عدم جواز تقلید غیر المعصوم

مَنْ عَرَفَ دِینَهُ مِنْ کِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ زَالَتِ الْجِبَالُ قَبْلَ أَنْ یَزُولَ وَ مَنْ دَخَلَ فِی أَمْرٍ بِجَهْلٍ خَرَجَ مِنْهُ بِجَهْلٍ. بحار ۲۳ / ۱۰۲  أن الناس لا یهتدون إلا بهم و…

مِحْنَهُ النَّاسِ عَلَیْنَا عَظِیمَهٌ إِنْ دَعَوْنَاهُمْ لَمْ یُجِیبُونَا وَ إِنْ تَرَکْنَاهُمْ لَمْ یَهْتَدُوا بِغَیْرِنَا بحار ۲۳ / ۱۰۱

۸۷۰۹۰۷

ضرر به خطا رفتن در باب تفقه دین به مراتب بیشتر از عدم ورود به این باب و اکتفا به همان معارف اجمالی آباء و اجدادی است.
راه منحصر به مراجعه به قرآن و عترت است از باب تعلّم نه تعبّد:

اولا: راه فهم و تفقه در دین مراجعه به سخنان صاحبان دین

ثانیا: به حکم عقل در هر مساله ای باید به اعلم مراجعه کرد و در هر فنی به متخصص و به اعتقاد ما ائمه معصومین علیهم السلام اعقل الناس و اعلم از دیگران بوده اند. فلسفه یک بحث آزاد عقلی است مراجعه به معلم دینی نیست سواء وافق الشرع أو خالف / ممکن است فیلسوفی با توجه به اعتقادات شرعی اش به بعضی نظریاتش ملتزم نشود.

ثالثا: خود ائمه فرمودند: که علم صحیح دست ماست، … شرقا و غربا … وسائل ۲۷ / ۸۶
… یمینا و شمالا فوالله ما یوجد العلم الا هاهنا … ۲۷ / ۶۴
… شر علیکم ان تقولوا بشیء لم تسمعوه منا … ۲۷ / ۷۰
… حسبکم ان تقولوا ما نقول و …. خیرا … ۲۷ / ۱۲۸

رابعا: پیشتازان و پیشوایان این مسیر اعتراف کرده اند که از معرفت حقائق اشیاء عاجزند
بوعلی رئیس المشائین در تعلیقات بهمن یار ص ۳۴ : الوقوف علی حقائق الاشیاء لیس فی قدره البشر …
شیخ اشراق هم در حکمه الاشراق هر دو شرحش (قطب الدین شیرازی / شهر زوری) در بحث: فی هدم قاعده المشاائین …

۸۷۰۹۱۴

استاد خراسانی، مؤسسه دارالعلم