چه زمانی باید تیمم کرد؟

در موارد زیر انسان باید به‌جای وضو یا غسل، تیمم کند:

• نداشتن آب: اگر آب به‌مقدار وضو یا غسل نداشته باشد، باید دنبال آب بگردد، یعنی:
  • اگر در آبادی است، به‌قدری بگردد که از وجود آب مأیوس شود
  • اگر در بیابان ناهموار است، به‌اندازه یک تیر (۲۰۰ گام) دنبال آب بگردد
  • اگر در بیابان هموار است، به‌اندازه دو تیر (۴۰۰ قدم) دنبال آب بگردد
    • سپس اگر آب پیدا نکرد، می‌تواند تیمم کند.
• مشقت زیاد: اگر وضوگرفتن برایش مشقتی دارد که عرفاً قابل تحمل نیست، در این صورت:
  • می‌تواند تیمّم کند. خویی، سیستانی، تبریزی، زنجانی
  • باید تیمّم نماید. سایر مراجع
• ضررداشتن: اگر «یقین داشته باشد یا احتمال عقلایی بدهد» که وضوگرفتن باعث «ایجاد مریضی یا شدت آن یا سختیِ درمان آن می‌شود» باید تیمّم کند.
  • اگر پیش از خواندن نماز یا بعد از نماز و قبل از گذشتن وقت نماز بفهمد که آب ضرر نداشته، تیمّمش باطل است. خویی، تبریزی، سیستانی، زنجانی، صافی، مکارم
  • اگر پیش از خواندن نماز بفهمد که آب ضرر نداشته، تیمّمش باطل است. سایر مراجع
• مصرف مهم‌تر: یعنی اگر آب را برای وضو یا غسل مصرف کند، به خود او یا افراد دیگر یا به حیوانی ضرر جانی برسد.
  • اگر مقداری آب پاک و نجس داشته باشد، باید آب پاک را برای نوشیدن مصرف کرده و تیمّم کند؛ مگر اینکه آب را برای حیوان بخواهد.
• شستن بدن یا لباس: اگر کمی آب داشته باشد و بدن یا لباسش نجس باشد، باید آب را برای تطهیر مصرف کند؛ مگر در صورتی که چیزی برای تیمّم نداشته باشد.
• آب و ظرف حرام: اگر غیر از آب یا ظرفی که استعمالش حرام است، آب یا ظرف دیگری ندارد، باید تیمّم کند.
• محدودیت زمانی: اگر «یقین یا شکّ» دارد که فرصت برای وضو یا غسل ندارد، باید تیمم کند. اگر به‌مقدار انجام واجباتِ نماز فرصت دارد، نباید تیمم کند و اگر برای واجبات نیز وقت ندارد، سوره را نیز نخواند.

---

چیزهایی که تیمم بر آن صحیح است

برای تیمّم می‌توان از این چیزها استفاده کرد:

• خاک
• ریگ نرم
• کلوخ
• سنگ
• گردوغباری که در عرف خاکِ نرم به‌حساب آید

چیزی که بر آن تیمّم می‌شود، باید پاک باشد و اگر چیز پاکی نداشت، نماز بر او واجب نیست و باید آن را قضا نماید. (و احتیاطا، بدون تیمم نیز نماز را ادائی بخواند. گ، ص، ت، ب، م) (احتیاطا با چیز نجس نیز تیمّم کرده و نماز را ادائی بخواند. ز)

اگر یقین داشته باشد که تیمّم با چیزی صحیح است و بعدا بفهمد که درست نبوده، باید نمازها را دوباره بخواند.

تیمم بر خاک غصبی باطل است.

چیزی که بر آن تیمم می‌شود، احتیاطا باید کمی گرد داشته باشد: خو، س، ت، ز، م. و مستحب است دست را کمی بتکاند (و نباید به شدت بتکاند که تمام گرد آن بریزد. س)

---

روش تیمم

در تیمّم پنج چیز لازم است:

1. نیت
2. زدن (یـا گذاشتن: سیستانی) دو کف دست باهم بر خاک و مانند آن
3. کشیدن کف هر دو دست بر تمام پیشانی تا روی ابروها
4. کشیدن کف دست چپ، بر تمام پشت دست راست
5. کشیدن کف دست راست، بر تمام پشت دست چپ

دست‌کشیدن بر تمام پیشانی و دست‌ها، عرفی است.

پیشانی و دست‌ها، باید از بالا به پایین کشیده شود و موالات عرفی شرط است.

در تیمم، نباید پیشانی و کف و پشت دست‌ها، مانعی مثل انگشتر داشته باشد.

---

احکام متفرقه تیمم

اگر شخصی، توانایی تیمّم ندارد، باید نائب بگیرد و نائب با دستان خود او، وی را تیمم دهد و اگر نمی‌تواند، نائب با دستان خودش او را تیمم دهد و هر دو نیت تیمم نمایند.

قاعده فراغ و تجاوز، در تیمّم نیز جاری است. (به احتیاط واجب، قاعده تجاوز جاری نیست: م)

لحظه‌ای که عذر انسان تمام شد، تیمّم نیز باطل می‌شود. مبطلات وضو و غسل، تیمم بدل از هر کدام را باطل می‌کند.

تیمم بدل از غسل

کیفیت و روش تیمّم بدل از غسل و وضو تفاوتی ندارد.

اگر چند غسل بر کسی واجب شده باشد، یک تیمم بدل از همه کافی است. (خو، س، ت، گ، ص، م)

تیمّم بدل از غسل جنابت، مکفی از وضو است؛ ولی بعد از تیممی که بدل از بقیه اغسال باشد، باید وضو بگیرد و اگر نمی‌تواند، تیمّم بدل از وضو هم بگیرد. (بقیه اغسال نیز همانند غسل جنابت است: س، م، «الا در تیمم بدل از غسل استحاضه که به احتیاط واجب باید وضو یا تیمّم بدل از آن نیز بنماید: ز»)

اعاده و تکرار نمازی که با تیمّم خوانده شده است

قانون کلی: نمازی که با تیمم خوانده شد لازم نیست تکرار شود.

در پنج صورت مستحب است انسان نمازی که با تیمّم خوانده شده را دوباره بخواند:

1. شخصی که خوف از استعمال آب داشته و عمداً خود را جنب کرده است؛
2. اگر علم یا ظنّ به فقدان آب داشته و عمدا خود را جنب کرده است؛
3. اگر عمداً دنبال آب نگردد تا وقت تنگ شود و بعداً بفهمد اگر می‌گشت، پیدا می‌کرد؛
4. اگر عمداً نماز را به تأخیر اندازد تا وقت تنگ شود و با تیمم نماز بخواند؛
5. اگر علم یا ظنّ به پیدانشدن آب داشته و آبی که داشته را ریخته باشد.