مختصری از بیوگرافی محقق اردبیلی
احمد بن محمد اردبیلی (متوفای ۹۹۳ق) معروف به مقدس و محقق اردبیلی از فقهای امامیه در قرن دهم قمری و از معاصران شیخ بهایی و شاه عباس اول بود. وی در علوم عقلی و نقلی تبحر داشت و در زمان ریاست او بر حوزه علمیه نجف رونقی دوباره به این حوزه داده شد.
مقدس اردبیلی از دربار صفویه برای گسترش تشیع و حلّ مشکلات شیعیان استفاده می‌کرد؛ لکن وارد دستگاه صفوی نشد. زهد و تقوا و کمک‌های او به محرومان زبان‌زد بود و کراماتی نیز به او نسبت داده شده است.
از جمله شاگردان وی، سید محمد عاملی (صاحب مدارک الاحکام) و شیخ حسن عاملی (صاحب معالم الدین و فرزند شهید ثانی) می‌باشند.
از معروف‌ترین آثار علمی او می‌توان به دو کتاب زیر اشاره کرد:
- مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، از معروف‌ترین دایرة المعارف‌های فقه استدلالی، این کتاب را به مثابۀ شرحی بر کتاب ارشاد علامه حلی نگاشت.
- حدیقة الشیعة، در انتساب این اثر به او تردید است. اما صاحب ریحانة الادب این تردید را انکار می‌کند.
او در ماه صفر ۹۹۳ق درگذشت و در ایوان طلای حرم امیرالمؤمنین(ع) به خاک سپرده شد. (ویکی شیعه)
محقق و مقدس اردبیلی دو نفر یا یک نفر؟
اکثر افرادی که در حوزه درس می‌خوانند! می‌دانند که یکی از علمای شیعه که دارای تألیفات متعددی است، مرحوم اردبیلی است که به‌لحاظ دقت‌های علمی‌اش به «محقق» و به‌لحاظ مقام تقوا و ورع فوق‌العاده‌اش به «مقدس» شهرت یافته بود.
امروز (۱آبان۱۴۰۰) رییس جمهور وقت (سید ابراهیم رییسی) در یک سخنرانی، «محقق اردبیلی» و «مقدس اردبیلی» را دو نفر معرفی کرد!
امام‌جـمعه اردبیل (سید حسن عاملی) جریان را این‌گونه توجیه کرد که ما دو شخصیت متفاوت داریم، یکی مقدس اردبیلی و یکی محقق اردبیلی نویسندۀ جامع الرواة!
آیا این سخن صحیح است؟
گرچه ما دو شخصیت علمی به‌نام «اردبیلی» داریم، یکی احمدبن‌محمد اردبیلی، از علمای قرن دهم و نویسنده کتاب حدیقة الشیعه و دیگری محمدبن‌علی اردبیلی، از علمای قرن یازدهم و شاگرد علامه مجلسی و نویسنده کتاب جامعُ الرُّواة یا رافعُ الاشتباهات؛ لکن نکته‌ای که از آن غفلت شده این است که هر یک از عناوین علمی شأن و جایگاهی دارد و ما مجاز نیستیم از پیش خود برای افراد القاب علمی بتراشیم!
آنچه مسلّم است تاکنون کسی از نویسنده جامع الروات به «محقق اردبیلی» تعبیر نکرده است.
علاوه بر اینکه به‌گفته آیت‌اللّه بروجردی جامع الرواة ذیلی بر تلخیص المقال استرآبادی است و اردبیلی دیباچه آن را تلخیص کرده و آنگاه تراجم رجال را بر اساس ترتیب تلخیص المقال و با عین عبارات آن گزارش نموده و اگر در نقد الرجال یا کتب اربعه مطالب مفید دیگری یافته بر آن افزوده است. (ویکی فقه)
و علی هذا ایشان در آن رتبه نبوده که تعبیر «محقق» برای ایشان صحیح باشد، مگر بر اساس عنوان‌گذاری‌های کیلوییِ امروزه که یک‌شبه افراد، «علامه و آیت‌الله یا دکتر و پرفسور و ذو الفنون» می‌شوند!
البته نکات فوق‌الذکر به‌معنی تقلیل مقام علمی ایشان یا کتاب جامع الرواة نیست؛ چه اینکه این کتاب در نوع خود بدیع بوده است و در این کتاب برای نخستین بار بین رجال‌شناسان شیعه، بعد از ذکر هر راوی، همۀ کسانی که از او روایت کرده‌اند و همۀ کسانی که او از آن‌ها روایت کرده گردآوری شده است؛ به‌طوری‌که راوی مشترک و مجهول در بیشتر موارد از همدیگر تشخیص داده می‌شود.
و این خصیصه باعث شده که در نظر برخی، جامع الرواة بهترین کتاب در مشخص‌کردن راویانِ مشترک و از مهم‌ترین جوامع رجالی دانسته شده است.
خلاصة الکلام اینکه اشتباه آقای رییسی زیبا نیست؛ اما تحریف تاریخ توسط آقای امام‌جـمعه زشت‌تر است.
بیشتر بخوانید: مقالۀ همسو در عصر ایران
ممنون از مطلب ارزشمندتون