می‌دانیم که استدلال‌های منطق در ابتدا تقسیم می‌شود به:
- مباشر
- غیر مباشر
فهرست مطالب
استدلال‌های مباشر
استدلال‌های مباشر دَه تا هستند:
- تقابل تناقض
- تقابل تداخل
- تقابل تضاد
- تقابل دخول تحت التضاد
- عکس مستوی
- عکس نقیض موافق
- عکس نقیض مخالف
- نقض المحمول
- نقض الموضوع
- نقض التامّ
در جدول زیر با تقابل و عکس و نقضِ هر یک از محصورات اربعه آشنا می‌شوید.
نمادهای به‌کاررفته، رسمی نبوده و رمزهای اختصاصی کتاب منطق نموداری می‌باشد.
تقابل
نتیجۀ بحث تقابل این است که:
- در تناقض: از صدق هر کدام به کذب دیگری و از کذب هر کدام به صدق دیگری می‌رسیم.
- در تداخل: از صدق کلیه به صدق جزئیه و از کذب جزئیه به کذب کلیه می‌رسیم.
- در تضادّ: از صدق هر کدام به کذب دیگری می‌رسیم.
- در دخول تحت‌التضادّ: از کذب هر کدام به صدق دیگری می‌رسیم.
استدلال‌های عکس
استدلال‌های نقض
استدلال‌های غیرمباشر
استدلال‌های غیرمباشر سه تاست:
- قیاس
- استقراء
- تمثیل
استدلال‌های قیاسی
قیاس یکی از مهم‌ترین استدلال‌های منطق است که خود به دو نوع اقترانی و استثنائی تقسیم می‌شود.
قیاس اقترانی هم تقسیم می‌شود به: اقترانی حملی و اقترانی شرطی
اقترانی حملی، قیاسی است که صغری و کبرای آن قضیه حملیه باشد و خود با توجه به جایگاه حدّ وسط در مقدمتین بر چهار شکل است.
شکل اول: حدّ وسط محمول در صغری، موضوع در کبری
شکل دوم: حدّ وسط محمول در صغری و کبری
شکل سوم: حدّ وسط موضوع در صغری و کبری
شکل چهارم: حدّ وسط موضوع در صغری، محمول در کبری
قیاس دارای سه شرط عمومی است که باید در همۀ اَشکال رعایت شود و هر شکل دارای دو شرط خصوصی نیز می‌باشد. البته در شکل اول و دوم و سوم با وجود شرایط خصوصی، رعایت شروط عمومی لزومی ندارد.
شرایط اشکال اربعه
پیش از اینکه شرایط را مطرح کنیم، رمزهای استفاده‌شده را توضیح می‌دهیم.
مـ ← موجبه‌بودن | کـ ← کلیه‌بودن | ـغ ← صغری | کـ ← کبری | خـ ← اختلاف | ـین ← مقدمتین (صغری و کبری) | ایْن ← إحدی المقدمتین (یکی از دو مقدمه) | ـع ← موجبه‌جزئیه | لا ← سالبه‌کلیه | سـ ← سالبه‌جزئیه
شرایط عمومی
- مایْن ← موجبه‌بودن یکی از دو مقدمه
- کایْن ← کلیه‌بودن یکی از دو مقدمه
- غَلابِع ← صغری سالبه‌کلیه و کبری موجبه‌جزئیه نباشد
شرایط خصوصی
شرایط شکل اول:
- مُغ ← موجبه‌بودن صغری
- کُب ← کلیه‌بودن کبری
شرایط شکل دوم:
- خِین ← اختلاف دو مقدمه در کیفیت
- کب ← کلیه‌بودن کبری
شرایط شکل سوم:
- مغ ← موجبه‌بودن صغری
- کاین ← کلیه‌بودن یکی از دو مقدمه
شرایط شکل چهارم:
- لاسِین ← سالبه‌جزئیه‌نبودن هیچ‌کدام از دو مقدمه
- مین‌کُغ ← هنگام موجبه‌بودنِ هر دو مقدمه، صغری کلیه باشد.
شرایط شکل چهارم: (قول دیگر)
- مین‌کُغ ← هنگام موجبه‌بودنِ هر دو مقدمه، صغری کلیه باشد
- خین‌کاین ← هنگام اختلاف دو مقدمه، یکی از دو مقدمه کلیه باشد
بنابراین قول، ضروب منتج هشت تا خواهد بود. البته این نظریه، شرط سوم عمومی را قبول ندارد.
همان‌طور که می‌بینید بنابر شرایط علامه مظفر (جدول سمت راست) ضروب منتج شکل چهارم پنج تا و بر اساس نوع دومِ شرایط (جدول سمت چپ) ضروب منتج، هشت تا خواهد بود. ناگفته نماند هر هشت ضرب با قیاس خلف قابل اثبات است که در نویسه «استدلال خلف و ردّ» نوشته‌ایم.
شایان توجه است: برخی از نویسندگان منطق، دو اشتباه مرتکب شده‌اند: اول اینکه این دو شرط را دو گونه شرط پنداشته‌اند! دوم اینکه «مین» و «کغ» و همچنین «خین» و «کاین» را دو شرط مجزّا تصور کرده‌اند. که توضیحش را در منطق نموداری نوشتیم.
ببینید: کلیات علوم اسلامی، بخش اول: منطق، ص۸۵
در جدول زیر، خانه‌های خاکستری، مُنتِج و خانه‌های سفید، عقیم هستند. اعداد داخل ضُروبِ مُنتج، شمارۀ ضَرب بوده و اعداد داخل ضروب عقیم، شمارۀ شرطی است که آن ضرب، آن را ندارد.
عدد ۱ و ۲ و ۳ اشاره به شرایط عمومی و ۴ و ۵ اشاره به شرایط خصوصی دارد.
استدلال‌های استقرائی
استدلال‌های تمثیلی
ویکی‌فقه: استدلال
آموزش منطق ارسطو
https://t.me/joinchat/1O6xj6EKm-g2NmY8
سلام مدل طرح مطالب برام خیلی جالب بود لطفا بقیه بحثا رو هم بذارین. ممنون