فهرست مطالب
شیوه و تکنیک‌های ارتباط
یکی از مهم‌ترین پیش نیازهای حضور در جمع، آشنایی با «مهارت‌های ارتباط مؤثر» است. مهارت ارتباط موثر، یک ویژگی ضروری برای موفقیت حرفهای است و یک مهارت بین‌فردی، بین‌گروهی و فرا‌گروهی به‌شمار می‌رود.
یکی از شاخصه‌های اشخاص مؤثر، موقعیت‌شناسی و دارابودن حسّ آگاهی بالاست. موفق‌ترین افراد در ارتباط مؤثر، آنهایی هستند که بیشتر گوش می‌دهند و به همه چیز دقیق نگاه می‌کنند. بهترین افراد در زمینه ارتباط مؤثر، افرادی هستند که در شخصیت‌شناسی تبحّر ویژه‌ای دارند، این افراد توانایی این را دارند که با توجه به خُلق‌و‌خوی دیگران، خصوصیات و ویژگی‌های شخصیتی آنها را حدس بزنند.
در مسئله کار با کودک و نوجوان نیز، لازمه ارتباط با کودک و نوجوان، شناخت و درک ویژگی‌های ایشان، چنانچه کلیدی قفل را باز می‌کند که با دندانه‌های آن هماهنگ باشد.
درآمد: حرف دل خیلی از ما این است: وقتی کودکی بودم دوست داشتم دنیا را عوض کنم، بزرگ‌تر که شدم فهمیدم دنیا بزرگ است، لااقل کشورم را عوض کنم، در نوجوانی گفتم کشور هم بزرگ است، بهتر است شهرم را عوض کنم، جوان که شدم، تصمیم گرفتم محله‌ام را تغییر می‌دهم، میانسال که شدم تصمیم گرفتم خانواده‌ام را اصلاح کنم، در پایان عمر فهمیدم که باید تغییر را از خودم شروع می‌کردم! اگر از خودم شروع کرده بودم، خانواده‌ام، محله‌ام، شهرم، کشورم و جهان را به‌قدر توان خودم تغییر می‌دادم.
«خودآگاهی» یعنی شناخت خصوصیات خودم، باورها، ارزش‌ها، افکار، احساسات، اندام و ظواهر، اخلاقیات، مهارت‌ها و توان‌مندی‌ها، نقاط ضعف و قوت، فرصت‌ها و تهدیدها و علایق و نیازمندی‌های خودم.
ارتباط یک فرایند پویا است و خصوصیات ما، شرایط ایجاد ارتباط و نوع گفتن ما همه در کیفیت شکل‌گیری ارتباط مؤثر هستند. همیشه مخاطبین ما بر اساس «رفتار و گفتارِ» ما، منظور ما را برداشت می‌کند. و البته این برداشت‌ها دو گونه هستند:
- غیرارادی و خودآیند: که مبتنی بر حدس و گمان یا لجاجت و تعصب است و معمولاً گذشته و پیشینه‌ای که از گوینده داریم باعث این برداشت می‌شود.
- ارادی و خردمند: که مبتنی بر شواهد و سود و زیان است و بر روی زمان حال متمرکز است؛ لذا از نظر نتیجه، با نوع قبل متفاوت خواهد بود.
یک قانون: هیچ‌وقت به اولین برداشت‌هایمان یقین نداشته باشیم؛ چون اصالت ندارد و ما را به اشتباه می‌اندازد.
فرایند شکل‌گیری هیجانات و واکنش‌ها
عامل محرک: مثلاً فرزند شما از نانوایی دیر برمی‌گردد.
تعبیر و تفسیر: مثبت (شاید نانوایی شلوغ است) منفی (شاید رفته دنبال بازیگوشی)
شکل‌گیری هیجان: مثبت (پس خیلی خسته شده) منفی (او هیچ‌وقت کارش را درست انجام نمی‌دهد)
واکنش رفتاری: مثبت (درآغوش‌کشیدن و سپاسگزاری) منفی (دعوا و تشر و توبیخ)
[نکات این چهار مرحله: عاملِ محرک، عاملِ اصلیِ هیجانات نیست. تفسیرِ ما، اصالت ندارد و خطاپذیر است. هیجان، اصالت و واقعیت دارد. رفتار ما، مسئولیت دارد و باید محدود باشد.]
معمولاً مرحله چهارم (واکنش)، تابع سه مرحله قبلی است؛ اما اگر ما پس از مرحلۀ سوم، برگشتی به مرحلۀ دوم داشته باشیم (و پیش از بروز هیجان، دوباره رفتار مخاطبمان را تفسیر کنم و ببینیم این اتفاق ارزش این واکنش را دارد) واکنش رفتاری ما متفاوت خواهد بود.
مهارت‌های ارتباطی پایه و اساسی
(Basic Communication Skills)
بایستگی‌های ارتباط
یک ارتباط مؤثر باید:
- آرامش ایجاد کند، نه وحشت و ترس
- با صمیمیت و مهربانی همراه باشد
- دو طرف به هم نگاه مثبت داشته باشند
- دو نفر به یک باور مشترک دست پیدا کنند
حال چه چیزی باعث می‌شود فرزند من گوش‌دادن به حرفهای مرا دوست نداشته باشد! مأمومین پس از نماز حوصله نشستن و شنیدن چند دقیقه سخنان من را نداشته باشند! هر یک از ارکان ارتباط مؤثر بایسته‌ها و موانعی دارد که در ادامه به بعضی از «راه‌های تقویت مهارت‌های ارتباطی در انتقال مفاهیم» اشاره می‌کنیم.
پیام‌دهنده
پیام‌دهنده باید دارای یکسری ویژگی‌ها و حالات روحی و فکری باشد.
- خودآگاهی و اعتمادبه‌نفس و انگیزه
- اخلاق نیکو و مدیریت رفتار و خشم
- داشتن هدف و برنامه کامل
- ذهن باز داشته باشید، طرز فکرهای قدیمی (که سال‌ها با آن زندگی کرده‌اید) را رها کنید
- از ایده‌های جدید استقبال کرده و به دیگران اجازه بدهید رفتار و پندار شما را به چالش بکشند
- قدرت مشروع داشته باشد تا مخاطب حاضر شود حرف او را بپذیرد
- توان علمی و تخصصی و نیز اطلاعات عمومی
- ایجاد حسّ هم‌دلی و هم‌فکری به‌جای خودخواهی
- شخصیت ساده و مشخص داشته باشید، نه مرموز و پیچیده
- تنظیم نوع شروع و ارائه؛ در دبستان، دبیرستان، مسجد و…
- برخورد مثبت و تشویق به مثبت‌اندیشی (اصل را بر خوبی‌ها بگذاریم)
- پرهیز از قضاوت و پیش‌داوری و نتیجه‌گیری عجولانه
- پرهیز از اموری که باعث ایجاد تصویر منفی می‌شود؛ مثل دروغ
- پرهیز از تعصب در انتقال مفاهیم؛ تعصب در نظام اعتقادی، ارزش‌های شخصی
- پرهیز از مقایسه و توجه‌نکردن به تفاوت‌های روانشناختی
پیام‌گیرنده
- پذیرش مخاطب همان‌گونه که هست
- توجه به نیاز و توقع شنونده از ما
- توجه به ویژگی‌های روحی (جنسیت و…)
- توجه به سطح آگاهی و جایگاه اجتماعی مخاطب
- اولویت‌شناسی و توجه به مهم‌ترین نیازها و دغدغه‌ها (شهر، روستا و…)
- اهمیت‌دادن به وقت مخاطب و انتقال نکات ارزشی
- جلب اعتماد و اعتمادآفرینی با رفتار صادقانه بدون دورویی
- ارتباط دوطرفه و میدان‌دادن به مخاطب برای سخن‌گفتن
- کمتر حرف بزنید و بیشتر گوش کنید
- پرهیز از قطع‌کردن کلام مخاطب و بی‌اعتنایی به گفتار او
- پرهیز از ستایش افراطی از مخاطب
پیام
- محتوای مختصر و مفید
- تسلط روی مطلب؛ در زمینه پیام خود تخصص کافی داشته باشید
- جذاب و مورد علاقه بودن محتوا
- کارایی و مفیدبودن
- تحریک عواطف
- یادآوری موهبت‌ها و نعمت‌های الهی
- ابراز هم‌دردی و دلداری مصیبت‌زده
- روش القای پیام، روشن و گویا باشد
- پرهیز از کلمات دشوار و سنگین علمی
- پرهیز از ترساندن و تهدید مخاطب
- گزینش کلمات و معانی زیبا و جذاب
ارتباط ما باید مثل ساندویچ لایه‌لایه باشد و با بیان خوبی و بدی، دارای پیام‌های متفاوت باشد؛ مثلاً شما که همیشه در جلسات ما پسر مؤدبی بودی، این رفتار امروزت به‌نظرم در شأن شما نبود، هرچند می‌دانم دوباره حواست هست که این رفتار از تو سر نزند.
ابزار ارتباط
چه بگوییم؟ چگونه بگوییم؟ ابزار ارتباط، نقشِ بسته‌بندیِ ساندویچ را دارد! هر یک از ابزار ارتباط (گفتن، شنیدن، نوشتن، دیدن) اگر به‌خوبی واقع شود، حال مخاطب را خوب و بالعکس اگر بد انجام شود، حال او را خراب می‌کند!
یکی از ضرورت‌های بحث ارتباط مؤثر آشنایی با ابزارها و نیازهای جدید جامعه است؛ مانند بازی‌های جدید، معاملات جدید، فضای مجازی.
میزان تأثیرگذاری ابزارها متفاوت است: گفتار و شنیدار ۷۵%؛ نوشتاری: ۱۰%؛ دیداری ۱۵%
توصیه‌های ارتباط مؤثر گفتاری
- تن صدای مناسب همراه با فراز و فرود
- شوخ‌طبعی همراه با متانت
- استفاده از شعر
- استفاده از قصه‌گویی
- استفاده از مثال و تمثیل
- استفاده از معما و چیستان
- استفاده از جملات ناتمام؛ مثلا: دنیا زیباتر بود اگر…
- جملات ناتمام راتر | از فرزند یا دانش‌آموز بخواهید آنها را کامل کند تا با دنیای فکری او آشنا شوید.
- پرهیز از مجادله و خودنمایی
- پرهیز از کلمات آزاردهنده
- پرهیز از لحن آمرانه و دستوری
- پرهیز از انتقاد بی‌جا و غیرمنطقی
- پرهیز از فریاد و تشر و تن صدای نامناسب
- پرهیز از پرسیدن سؤالات زیاد و روی اعصاب بودن
- پرهیز از برچسب‌زدن، تو چنین و چنان، مسجد و محله شما اینچنین
توصیه‌های ارتباط مؤثر شنیداری
- سراپا گوش بودن
- انعطاف‌پذیری و ارزش‌دادن به حرف مخاطب
- ادب و احترام‌گذاشتن به نکته‌نظرات دیگران (احترام غیرِ پذیرش است)
- رمز داشتن یک رابطه موفقیت‌آمیز بین دو نفر که قدرتشان برابر نیست، «احترام» قوی به ضعیف است.
توصیه‌های ارتباط مؤثر نوشتاری
نوع نوشتن ما می‌تواند در طرف مقابل تأویل و تفسیر مثبت یا منفی ایجاد کند.
- انتقال مطالب با خط زیبا
- استفاده از شیوه نمودار
- استفاده از روش نقشه‌پردازی ذهنی مانند مایندمپ
توصیه‌های ارتباط مؤثر دیداری
- جذابیت و نظافت و آراستگی ظاهری
- تقسیم نگاه به همه افراد جلسه
- دقیق‌بودن در پوشش و تناسب لباس با مجلس
- نگاه و تماس چشمی با تک‌تک مخاطبین و فرزندان
- زبان بدن و استفاده از حالات چهره برای بیان احساس عاطفه
- هماهنگی محتوا با نوع بیان؛ مثلاً مسئله غمناک با چهره محزون
- استفاده از شیوه نمایش؛ مثلاً آموزش سلام با عروسک
- استفاده از وسایل کمک آموزشی؛ مانند مارپله
- حالات عاطفی، لبخند و تأیید و… المؤمن بشره فی وجهه … مؤمن گشاده‌رو است عبوس و گرفته نباشد. امیرالمؤمنین ع: گشاده‌رویی سرآغاز نیکی است و کینه را از بین می‌برد. کافی ص۱۰۳
- پرهیز از رفتارهای آزاردهنده؛ نمادهایی مانند: علامت هیس، علامت زیپ دهانت را ببند!
- حذف عوامل حواس‌پرتی؛ مانند پذیرایی، بازبودن درب جلسه، دویدن بچه‌ها
عوامل و موانع محیطی
- موانع فیزیکی در محیط: مثلاً موقعیت نشستن من با او نامناسب است، آفتاب در چشم او افتاده، جایی ایستاده‌ام که برخی افراد در دید من نبوده و پشت ستون قرار گرفته‌اند و…
- بستر نادرست ارتباطی: مثلاً زن و شوهر (مخصوصاً در ایام عقد) برای حلّ اختلافاتشان از محیط چت استفاده کرده‌اند!
- موانع کلامی: مثلاً عجله دارم، خودم یا فرزندم عصبانی هستیم، صدای تلویزیون بلند است.
- موانع فرهنگی: اموری که باعث ایجاد درک متفاوت در مخاطب می‌شود؛ مثلاً با شخصی به ترکی صحبت می‌کنم که شخص ثالث احساس بدی می‌کند و فکر می‌کند درباره او چیز بدی گفته‌ایم. گاهی آداب و رسوم مناطق متفاوت است.
- موانع روانشناختی: مثلاً برگذاری کلاس در زمان نامناسب، نصیحت فرزند وسط تماشای فیلم یا کار مورد علاقه‌اش! اگر زمان اجرای برنامه بیش از حوصله مخاطب باشد، باعث آب در آسیاب کوبیدن.
نکته: ما نهایتاً رفتار طرف مقابلمان را تحت‌کنترل خود در آوریم؛ اما افکار هیچ‌گاه تسخیر نمی‌شوند؛ لذا هیچ‌وقت زور نگوییم تا باعث نشود کودکمان در خلوت، خلاف خواسته ما را عمل کند.
الهی گاهی تو را بزرگ می‌بینم و گاهی کوچک، این تو نیستی که بزرگ و کوچک می‌شوی، این منم که گاهی نزدیک می‌شوم و گاه دور.
علی‌اکبر روحانی‌مقدم و… تنظیم سایت درر
۰ دیدگاه