فهرست مطالب
گزارش همایش فقه و رسانه‌های خبری
مقدمه
ایوِنت = رویداد و واقعیت؛ نیوز = بازتاب و خبر. هر رویدادی قابلیت خبرشدن را ندارد.
شاخصه‌های خبرشدن رویدادها یا ارزش‌های خبری:
۱. شهرت؛
۲. تازگی که لازمه‌اش فاصلۀ کمتر بین رویداد و رسانه است، روزنامه‌ها فاقد این ارزش هستند؛
۳. چالشی‌بودن، نشریه‌های زرد، مناظرات، حوادث؛
۴. شگفتی و خارق العاده و استثنائی‌بودن، تولد نوزاد دو سر؛
۵. دربرگیری و همگانی‌بودن، اخبار یارانه؛
۶. کثرت و اعداد و ارقام بالا، تصادف ده ماشین در اتوبان.
نحوۀ تأثیر و پوشش‌دادن اخبار: ساخت اجتماعی واقعیت: گاهی رسانه‌ها واقعیت را در ذهن مردم ترسیم می‌کنند درحالی‌که وقوع خارجی ندارد.
آیا می‌توانیم به یکسری ارزش‌های خبری برسیم که متناسب با فرهنگ کشور خودمان باشد؟
چالش‌های رسانه‌های خبری از منظر فقه!
جواد فخار طوسی
سیاست‌های شرعی (قوانینی کلی که بر سایر احکام برتری دارد):
۱. اصل آزادی اطلاع‌رسانی؛
۲. عدالت در گردش (کسب و نشر) اطلاعات؛
۳. اعمال مصلحت در عرضه و نشر و پخش اطلاعات.
احکام فرعی خبر:
۱. احکام مربوط به مبدأ خبر: مانند ضابط‌بودن و کسب درست گزاره، وثوق و نشر صحیح، امنیت خبرگزاران، مصونیت قضایی هنگام تضادّ نشر خبر با حقوق فرد یا مؤسسه، خودداری از نشر اکاذیب و اشاعۀ فحشاء؛
۲. مقررات مربوط به خود خبر: مانند ارزش اقتصادی داشتن خبر، ظرفیت ابزاری خبر در تعمیق قوانین و حقوق مانند خبردادن قصاب از تزکیه؛
[اعمال حقوقی: اموری که ترتب آثار حقوقی وابسته به اراده است، مانند بیع]
[واقعه حقوقی: اموری که ترتب آثار حقوقی وابسته به اراده نیست، مانند غصب]
۳. دستورات مرتبط با منتهای خبر: مانند ترتّب اثر به خبر مخبر.
مهم‌تر از چالش‌های درونی رسانه‌های خبری (ضوابط محتوایی)، چالش‌های بیرونی آن است، یعنی مناسبات نهاد رسانه با دیگر نهادهای اجتماعی. نتیجه: مطالعه نهاد رسانه در ظرف اجتماع هدف.
یکی از شاخصه‌های حکومت دموکراتی، آزادی و استقلال رسانه‌ها است. رسانه باید ناظر بر نهاد حکومت باشد.
بینش سنتی و انتزاعی: دلیل بر استقلال: ادله امر به معروف و نهی از منکر، زیرا: ۱. این ادله انحصاری به فرد ندارد؛ ۲. این امر نیاز به یک نهاد دارد که رسانه است؛ ۳. آمر و ناهی باید یک نحوه ولایت و اقتدار بر مأمور و منهی داشته باشد. ر.ک: آیات امر و نهی.
این بینش با ادلۀ حرمت تنقیص ولی فقیه ناسازگار است. پس انتقاد علنی و رسانه‌ای مجاز نیست.
راه جمع: روش انتقاد را باید عوض کنیم، مدل اول: رفع حاجب و بازکردن مسیر بین مردم و ولی فقیه؛ مدل دوم: الگوی نقیب و عریف، انتخاب نماینده از هر گروه و ارتباط او با ولی فقیه.
دعوت اسلامی
دکتر حسن بشیر
تفاوت بین روایت و خبر:
روایت، نقل قول از معصوم علیه‌السلام است با عدم تصرف و انطباق کامل؛ خبر، اطلاع‌رسانی و اِخبار از یک واقعه است، خبر یک نحوه برداشت است، یک زاویه‌ای از واقعیت را منتقل می‌کند، همۀ واقعیت نیست.
کاشف الغطاء: لا ینتشر الضلال الا من حیث انتشر الهدی.
ائمه مطالب را صراحتاً بیان می‌کرده‌اند! آیا ما هم باید مطالب را صریح اطلاع‌رسانی کنیم؟ یا با پوشش‌های ابهام‌زا به‌گونه‌ای طرح کنیم که هر شخصی برداشتی داشته باشد.
نبأ، انتقال پیام است. اقسام نبأ:
یقینی: «وَ جِئْتُکَ مِنْ سَبَإٍ بِنَبَإٍ یَقینٍ»؛ حقیقی: «نَحْنُ نَقُصُّ عَلَیْکَ نَبَأَهُمْ بِالْحَقِّ»؛ پنهانی: «ذلِکَ مِنْ أَنْباءِ الْغَیْبِ»؛ بزرگ: «قُلْ هُوَ نَبَأٌ عَظیمٌ».
فرایند ارتباط و خبر: چه کسی؟ چه می‌گوید؟ از چه مجرایی؟ به چه کسی؟ با چه تأثیری؟
گفتمان دو استاد …
فخار: خبر در ناحیۀ مبدأ سه مرحله را طی می‌کند:
۱. کسب خبر؛ ۲. قالب‌سازی برای ارائه، مانند قالب شعر در خبر بشیر به اهل مدینه؛ ۳. ارائه.
اصل روایت و کلام معصوم خبر نیست، بلکه نقل راوی خبر است.
بشیر: قول امام علیه‌السلام نیز نوعی خبر است از واقعیاتی که خداوند علمش را به ایشان داده است.
فخار: روایات، مرحلۀ فعلی احکام الهی است و انشاء است نه اخبار.
احکام الهی چهار مرحله را طی می‌کند: اقتضاء (مصالح و مفاسد)، انشاء، ابلاغ و فعلیت. ائمه حکم را انشاء می‌کنند. محاسنی که در کلام ائمه هست، محاسن اخبار نیست، بلکه محاسن کلام ایشان است.
بشیر: روایات به یک اعتبار، نقلی است از یک واقعیت الهی، و به یک اعتبار، انشاء است. حکم صادره در روایات، تابع زمینۀ خلق آن است و حکم صادره در واقع انتقال حکم واقعی است.
این همایش در ۹۳۰۳۰۱ در سالن همایش‌های دفتر تبلیغات اسلامی مشهد مقدس برگزار شد.
۰ دیدگاه