فهرست مطالب
دعا در آیات و روایات
اهمیت دعا
«وَ قالَ رَبُّکُمُ ادْعُونی أَسْتَجِبْ لَکُمْ إِنَّ الَّذینَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبادَتی سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ داخِرینَ» غافر۴۰، آیه۶۰
پروردگارتان می‌گوید: فقط مرا بخوانید تا سریع به شما پاسخ بدهم، کسانی که خود را بالاتر از این می‌بینند که مرا بپرستند، به همین زودی‌ها با خفت‌وخواری وارد جهنم می‌شوند.
[جواب با قضاء حاجت فرق می‌کند.]
«قُلْ ما یَعْبَؤُا بِکُمْ رَبِّی لَوْ لا دُعاؤُکُمْ» فرقان۲۵، آیه۷۷
به بت‌پرست‌ها بگو: اگر برای دعوتتان به اسلام نبود، خدا اعتنایی به شما نمی‌کرد.
پیامبر اکرم(ص): «الدُّعَاءُ مُخُّ الْعِبَادَهِ وَ لَا یَهْلِکُ مَعَ الدُّعَاءِ [أَحَدٌ]».
عَنِ الرِّضَا(ع) أَنَّهُ کَانَ یَقُولُ: لِأَصْحَابِهِ عَلَیْکُمْ بِسِلَاحِ الْأَنْبِیَاءِ، فَقِیلَ: وَ مَا سِلَاحُ الْأَنْبِیَاءِ؟ قَالَ: الدُّعَاء.
نبی اکرم: «أَفْضَلُ عِبَادَهِ أُمَّتِی بَعْدَ قِرَاءَهِ الْقُرْآنِ الدُّعَاءُ».
اهمیت سؤال
از امام باقر(ع) پرسید: «أَیُّ الْعِبَادَهِ أَفْضَلُ؟»، کدام عبادت برتر است؟ حضرت فرمودند: «مَا مِنْ شَیْءٍ أَفْضَلَ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ أَنْ یُسْئَلَ وَ یُطْلَبَ مِمَّا عِنْدَهُ وَ مَا أَحَدٌ أَبْغَضَ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِمَّنْ یَسْتَکْبِرُ عَنْ عِبَادَتِهِ وَ لَا یَسْأَلُ مَا عِنْدَهُ»، .
امام صادق(ع) به میسّربن‌عبدالعزیز فرمودند: یَا مُیَسِّرُ ادْعُ اللَّهَ وَ لَا تَقُلْ إِنَّ الْأَمْرَ قَدْ فُرِغَ مِنْهُ. إِنَّ عِنْدَ اللَّهِ مَنْزِلَهً لَا تُنَالُ إِلَّا بِمَسْأَلَهٍ وَ لَوْ أَنَّ عَبْداً سَدَّ فَاهُ وَ لَمْ یَسْأَلْ لَمْ یُعْطَ شَیْئاً، فَاسْأَلِ تُعْطَ. یَا مُیَسِّرُ إِنَّهُ لَیْسَ یُقْرَعُ بَابٌ إِلَّا یُوشِکُ أَنْ یُفْتَحَ لِصَاحِبِهِ.
دعا فقط هنگام سختی!
گاهی ما انسان‌ها فقط هنگام مشکلات دستمان به‌سمت ذات باری تعالی بلند می‌شود! تا گرفتاری در زندگی‌مان پدید می‌آید، خاضعانه و ملتمسانه خدا را می‌خوانیم و عهد و پیمان‌ها با او می‌بندیم؛ اما وقتی مشکلمان حلّ می‌شود و نجات می‌یابیم، همۀ قول و قرارها را فراموش می‌کنیم.
«فَإِذا رَکِبُوا فِی الْفُلْکِ دَعَوُا اللَّهَ مُخْلِصینَ لَهُ الدِّینَ فَلَمَّا نَجَّاهُمْ إِلَى الْبَرِّ إِذا هُمْ یُشْرِکُونَ» عنکبوت۲۹، آیه۶۵
سوار کشتی که می‌شوند، وقتی به خطر می‌افتند، خدا را از تهِ دل صدا می‌زنند؛ اما به‌محض اینکه خدا با رساندنشان به ساحل نجاتشان داد، باز به بت‌پرستی ادامه می‌دهند.
«وَ إِذا مَسَّ الْإِنْسانَ ضُرٌّ دَعا رَبَّهُ مُنیباً إِلَیْهِ ثُمَّ إِذا خَوَّلَهُ نِعْمَهً مِنْهُ نَسِیَ ما کانَ یَدْعُوا إِلَیْهِ مِنْ قَبْلُ…» زمر۳۹، آیه۸
تا انسان مشکلی برایش پیش بیاید، با روآوردن به خدا صدایش می‌زند؛ ولی تا خدا از طرف خودش نعمتی به او مرحمت بکند، مشکلی را که قبلاً برای رفعش دست‌به‌دعا بود، فراموش می‌کند!
«فَإِذا مَسَّ الْإِنْسانَ ضُرٌّ دَعانا ثُمَّ إِذا خَوَّلْناهُ نِعْمَهً مِنَّا قالَ إِنَّما أُوتیتُهُ عَلى عِلْمٍ بَلْ هِیَ فِتْنَهٌ وَ لکِنَّ أَکْثَرَهُمْ لا یَعْلَمُونَ» زمر۳۹، آیه۴۹
وقتی انسان مشکلی برایش پیش بیاید ما را صدا می‌زند؛ ولی همین‌که از طرف خودمان نعمتی به او مرحمت می‌کنیم، می‌گوید: این با شمّ اقتصادی خودم گیرم آمده است، نه، بلکه آزمایشی است از طرف خدا؛ ولی بیشترشان سرّش را نمی‌دانند.
«وَ إِذا مَسَّ الْإِنْسانَ الضُّرُّ دَعانا لِجَنْبِهِ أَوْ قاعِداً أَوْ قائِماً فَلَمَّا کَشَفْنا عَنْهُ ضُرَّهُ مَرَّ کَأَنْ لَمْ یَدْعُنا إِلى ضُرٍّ مَسَّهُ کَذلِکَ زُیِّنَ لِلْمُسْرِفینَ ما کانُوا یَعْمَلُونَ» یونس۱۰، آیه۱۲
انسان وقتی دچار گرفتاری بشود، در همه‌حال ما را صدا می‌زند: به پهلو خوابیده یا نشسته یا ایستاده؛ ولی همین‌که گرفتاری‌اش را برطرف می‌کنیم، می‌رود و پشت سرش را هم نگاه نمی‌کند، انگارنه‌انگار ما را برای رنجی که دچارش شده بود، صدا زده بود! کارهای این جفاکارانِ غفلت‌زده این‌طور برایشان رنگ‌ولعاب داده می‌شود.
خدا همین نزدیک است
هنوز خیلی از ما در مقام عمل باور نداریم که خدا از رگ گردن به ما نزدیک‌تر است. می‌گوییم اما در عمل کمیتمان لنگ است!
«وَ إِذا سَأَلَکَ عِبادی عَنِّی فَإِنِّی قَریبٌ أُجیبُ دَعْوَهَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ فَلْیَسْتَجیبُوا لی وَ لْیُؤْمِنُوا بی لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ» بقره۲، آیه۱۸۶
وقتی بندگانم دربارۀ من از تو می‌پرسند، از قولِ من بگو: نزدیکم من! همیشه هم دعای دعاکننده را وقتی فقط مرا بخواند، سریع جواب می‌دهم. پس آنان هم دعوتم را بپذیرند و به من ایمان بیاورند تا در مسیر رشد قرار بگیرند.
بعد از دعا بسپر به خدا
هنگامی که حاجتمان را از خدا خواستیم، بقیۀ کار را به او بسپاریم. جوانب کار را بسنجیم، مقدمات آن را فراهم کنیم، بی‌گُدار به آب نزنیم، زیاد هم دعا کنیم و الحاح در دعا داشته باشیم؛ اما اصرار نکنیم که خدایا اِلّا و لابدّ باید مرا به خواسته‌ام برسانی!
زیرا خیلی اوقات ما از پشت پرده بی‌خبریم و خیر و صلاح خویش را نمی‌دانیم؛ ازاین‌رو چیزی را می‌خواهیم که به ضررمان هست؛ لذا خدا بر اساس لطفی که دارد به ما عطا نمی‌کند.
«وَ یَدْعُ الْإِنْسانُ بِالشَّرِّ دُعاءَهُ بِالْخَیْرِ وَ کانَ الْإِنْسانُ عَجُولاً» اسراء۱۷، آیه۱۱
و انسان دنبال بدی‌ها هم می‌رود، همان‌طور که دنبال خوبی‌ها می‌رود؛ چون او نوعاً عجله‌کار است.
تنها جواب‌دهنده اوست
یکی از حکمت‌های دعا همین است که بفهمیم جز خدا اجابت‌کننده و برطرف‌کنندۀ نیازی وجود ندارد.
فقط او است که هنگام اضطرار می‌تواند دست بنده‌اش را بگیرد و از وهلۀ بلاها نجات بخشد.
«أَمَّنْ یُجیبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ یَکْشِفُ السُّوءَ» نمل۲۷، آیه۶۲
[بت‌ها بهترند] یا آنکه خواستۀ هر درمانده‌ای را وقتی صدایش بزند برآورده می‌کند و گرفتاری‌اش را برطرف می‌سازد؟
همه‌چیز را از او بخواه
حدیث قدسی: «یَا مُوسَى سَلْنِی کُلَّمَا تَحْتَاجُ إِلَیْهِ، حَتَّى عَلَفَ شَاتِکَ وَ مِلْحَ عَجِینِکَ»؛ ای موسی، هرچه نیاز داری از من بخواه، حتی علف گوسفندان و نمک غذایت را.
حکمت این همه بر دعا: خودشناسی + خداشناسی
اصطلاحات مرتبط با دعا و نیایش
دعا
دعا به‌معنای خواندن خداوند است؛ مانند: «یا الله یا رحمن یا رحیم یا مقلّب القلوب»
دعاهای ما گاهی همراه با سؤال هست و گاهی صرفاً یک دعای بدون سؤال است.
سؤال
سؤال به‌معنای خواستن و درخواست از پروردگار متعال هست؛ مانند: «ثبّت قلبی علی دینک»
ذکر
ذکر یعنی یاد خدا که به شیوه‌های مختلفی صورت می‌پذیرد؛ مانند:
- تسبیح: یعنی گفتنِ «سبحان الله»
- تحمید: یعنی گفتنِ «الحمد لله»
- تهلیل: یعنی گفتنِ «لا اله الا الله»
- تکبیر: یعنی گفتنِ «الله اکبر»
مناجات
راز و نیاز و سخن‌گفتن با خداوند متعال.
زیارت
عرض ارادت و بیان حاجت به درگاه اولیاء الهی که به دو شیوه تحقق می‌یابد:
- خطابی؛ مثلاً می‌گوییم: «السلام علیکَ یا ابا عبد الله»
- دعایی؛ مثلاً می‌گوییم: «سلام علی آل یاسین» یعنی سلام الله علی آل یاسین.
توسل
توسل، واسطه‌قراردادن اولیای الهی در محضر پروردگار است؛ نظیر اینکه ما برای راه‌افتادن کارمان، شخصی آبرومند را واسطه می‌کنیم تا طرف مقابل به احترام او گره از مشکل ما باز کند.
خدا می‌فرماید: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ابْتَغُوا إِلَیْهِ الْوَسیلَهَ»؛ یعنی ای مؤمنین، تقوای الهی پیشه کنید و در جستجوی وسیله‌ای برای نزدیک‌شدن به ساحتش باشید.
توکل
توکل یعنی خدا را پشتوانه همه امور و کارها دانستن.
حضرت رضا(علیه‌السلام) فرمودند: کسی که می‌خواهد قوی‌ترینِ مردم باشد، به خدا توکل کند. پرسیدند: توکل چیست؟ حضرت فرمودند: «لَا تَخَافُ سِوَاهُ»، از هیچ‌کس جز خدا نترسی.
جبرئیل در تفسیر توکل به نبی اکرم عرض کرد: «الْعِلْمُ بِأَنَّ الْمَخْلُوقَ لَا یَضُرُّ وَ لَا یَنْفَعُ وَ لَا یُعْطِی وَ لَا یَمْنَعُ وَ اسْتِعْمَالُ الْیَأْسِ مِنَ الْخَلْقِ»، دانستنِ این نکته که: [تا خدا نخواسته باشد] مخلوقات نه ضرر می‌رسانند و کاری به‌نفع انسان انجام می‌دهند، نه چیزی به انسان می‌رسانند و نه جلوی رسیدنِ چیزی را می‌گیرند، و ناامیدیِ کامل از همه مخلوقات.
۰ دیدگاه