می‌دانیم که یکی از اختلافات بین شیعه و سنی در مسئلۀ اذان این است که شیعه در اذان خود پس از «حیّ علی الفلاح»، عبارت «حیّ علی خیر العمل» به‌معنای بشتابید به‌سوی بهترین عمل را به‌کار می‌برد؛ اما اهل‌تسنن به‌جای آن در نماز صبح از عبارت «الصلاة خیر من النوم» به‌معنای نماز بهتر از خواب است، استفاده می‌کند.
در این نویسه به پیشینه این عبارت و سرّ اختلاف بین شیعه و اهل‌تسنن در این زمینه بپردازیم.
فهرست مطالب
آیا حیّ علی خیر العمل جزو اذان است؟
آنچه مسلّم است و شیعه و سنی در منابع تاریخی و حدیثی نقل کرده‌اند، این است که عبارت حیّ علی خیر العمل در زمان رسول الله جزو اذان بوده است و بعدها از اذان اهل‌تسنن حذف شده است!
نمونه‌ای از اعترافات علمای اهل‌تسنن مبنی بر اینکه «حیّ علی خیر العمل» جزو اذان بوده است:
- متقی هندی در کنز العمال از معجم طبرانی نقل می‌کند: کان بلال یؤذن بالصبح فیقول: «حیّ علی خیر العمل»؛ بلال در اذان صبح «حیّ علی خیر العمل» می‌گفت.
- حافظ علوی زیدی (۳۶۷-۴۴۵) در رساله خاص خود به نام «الأذان بحیّ علی خیر العمل» به‌طور مسند از «ابی‌محذوره» صحابی رسول خدا نقل می‌کند که پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله به وی اذان آموخت و یکی از فصول آن «حیّ علی خیر العمل» بود.
- سیره‌نویسان اتفاق‌نظر دارند که پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله اذان را پس از بازگشت از جنگ «حنین» به وی آموخت (مسند احمد، ۳/۴۰۸) و غزوه حنین در اواخر سال هشتم هجری پس از فتح مکه رخ داد و این حاکی است که این فصل از اذان تا آن روز جزو این فریضه الهی بوده است.
حتی حافظ علوی نقل می‌کند که: «آل رسول خدا بر وجود آن در اذان اتفاق نظر دارند و مؤذنان در عصر ابوبکر نیز به همین شیوه اذان می‌گفتند.
امام محمدبن‌علی شوکانی عالم بزرگ اهل‌تسنن از ابن‌حزم نقل می‌کند که: با سند صحیح برای ما ثابت شده که جمله «حی علی خیر العمل» در زمان رسول خدا(ص) جزو اذان بوده؛ اما در زمان عمربن‌خطاب، کنار گذاشته شده است! سپس تصریح می‌کند که از عبدالله‌بن‌عمر نیز با سند صحیح نقل شده است که او نیز در اذانش جمله «حی علی خیر العمل» را می‌گفته است.
نیل الأوطار كتاب الصلاة ص٣١٧
بنابراین، اصل مشروع‌بودنِ این فصل از اذان جای شکّ و تردید نیست. حال سؤال این است که:
چگونه حیّ علی خیر العمل از اذان حذف شد؟
به اعتراف تاریخ و مستنداتی که وجود دارد، یکی از مفاسد دوران خلیفه دوم، اجتهادات و مصلحت‌اندیشی‌هایی بود که صورت گرفت و حتی بر حکم خدا و رسول نیز مقدم شمرده شد.
حذف جملۀ «حیّ علی خیر العمل» از اذان نیز یکی از همان بدعت‌ها و مصلحت‌اندیشی‌های شخصیِ خلیفۀ دوم اهل‌تسنن، عمربن‌خطاب می‌باشد که البته عده‌ای از صحابه نپذیرفته و گفتنِ آن را ادامه دادند.
زمانی که عمر زمام خلافت را به‌دست گرفت، گفت: «دعوا حیّ علی خیر العمل لئلا یشتغل الناس عن الجهاد، فکان أول من ترکها»؛ گفتنِ حیّ علی خیر العمل را ترک کنید تا مردم به‌بهانۀ اینکه نماز بهترین عمل است، جهاد را ترک نکنند! او نخستین فردی بود که این فصل از اذان را ترک کرد.
خلیفه افرادی را نیز اجیر کرد تا در بین مردم تلقین کنند که این جمله جزو اذان نبوده است تا جایی که بین مردم اختلاف افتاد و گفتند پیش بلال (مؤذّن رسول الله) می‌رویم تا برایمان اذان بگوید و ببینیم این جمله را می‌گوید یا خیر!
برخی به بلال رساندند که اگر در اذانت «حیّ علی خیر العمل» را بگویی توسط عمر کشته خواهی شد، پس بلال شروع کرد به اذان‌گفتن و هنگامی که به نام پیامبر رسید غش کرد و بیهوش شد و این‌گونه نجات یافت.
محقق شهیر، سعدالدین تفتازانی در شرح مقاصد و متکلم معروف اشعری به‌نام علاء‌الدین قوشجی (م۸۷۹) در شرح تجرید الاعتقاد می‌گویند: عمربن‌خطاب نسبت به سه چیز هشدار داد و گفت: سه چیز در عهد رسول خدا رسمیّت داشت و من از آن‌ها باز می‌دارم، و انجام‌دهندۀ آن را مؤاخذه می‌نمایم:
«متعه زنان و متعه حج و گفتنِ حیّ علی خیر العمل»
طبق نقل انساب: عمر گفت سه چیز بود که در زمان رسول خدا حلال بود، «متعه زنان و متعه حج و حی علی خیر العمل در اذان و اقامه» و من هر سه را حرام کردم و منع نمودم هر که آن‌ها را انجام دهد و او را زجر و عقاب می‌کنم.
انساب النواصب، باب۱۸ ص۲۳۲
و قال الصادق(ع): ان عمر سمع من النبي أن خير العمل هو ولاية علي بن أبي طالب فموّه على الناس في تركه حتى يترك.
همانا عمر از رسول خدا(ص) شنیده بود که «خیر العمل» یعنی ولايت علی(ع)، پس آن را از اذان حذف كرد تا طنين ذكر اهل‌بیت هر روز در مدينه نپيچد و از ذهن مردم محو شود!
شجرة طوبى، ج١، ص٧٠
حیّ علی خیر العمل دعوت به امیرالمؤمنین
حقیقتِ خیر العمل، وجود مقدس مولی الموحدین امیرالمؤمنین است؛ چنانچه ابن‌شاذان در الفضائل در حدیثی مفصل و نورانی از خود حضرتش نقل می‌کند:
«أَنَا الَّذِی قَالَ رَسُولُ اللَّهِ فِیَّ: مَنْ کُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِیٌّ مَوْلَاهُ، أَنَا صَلَاهُ الْمُؤْمِنِ، أَنَا حَیَّ عَلَى الصَّلَاهِ، أَنَا حَیَّ عَلَى الْفَلَاحِ، أَنَا حَیَّ عَلَى خَیْرِ الْعَمَلِ».
من نماز مؤمن هستم، به‌سوی نماز بشتابید من هستم، به‌سوی رستگاری بشتابید من هستم، به‌سوی بهترین عمل بشتابید من هستم.
الفضائل، ص۸۴؛ حلية الأبرار، ج۲، ص۱۲۴
و بنابر نقل بعضی از بزرگان، حیّ علی خیر العمل شعار غدیر بود و مؤمنین برای تشویق انبوه جمعیت حاضر در غدیر به بیعت با امیرالمؤمنین از این عبارت استفاده می‌کردند.
و چون بنای غاصبین خلافت بر حذف همۀ شعائر ولایت بود، آن را از اذان حذف کردند تا شنیدنش در مأذنه‌ها یادآورِ غدیر و بیعت با امیرالمؤمنین نباشد.
اذان کرونایی اهل‌سنت
همان‌گونه که از ابتدای پیدایش اهل‌تسنن، خلفای اهل‌تسنن از اضافه و کم‌کردن سنت‌ها ابائی نداشتند، اکنون نیز شاهدیم که بر اساس سلیقه‌های شخصی خود در دین تصرف می‌کنند!
اخیراً با توجه به گسترش کرونا برخی از اهل‌تسنن پس از «حیّ علی الفلاح»، عبارت «الصلاة في بیوتکم» به‌معنی (نماز در خانه) را دو مرتبه تکرار می‌کند!
عمر، «حیّ علی خیرالعمل» را که پیامبر فرموده حذف می‌کند و به‌جایش «الصلاة خیر من النوم» را اضافه می‌کند و جماعت عمری‌ها به‌جایش «الصلاة في بیوتڪم» را از پیش خود وسط اذان اضافه می‌کنند! این عملکرد چه توجیهی می‌تواند داشته باشد؟
از امام جعفر صادق(علیه‌السلام) درباره معنی حی علی خیر العمل سؤال شد. حضرت فرمودند: خیر العمل ولایت اهل‌بيت است.
و در خبر دیگری آمده که فرمودند: خیر العمل نیکی به حضرت فاطمه و فرزندانش است. توحید صدوق، ص۲۴۱
محمدبن‌مروان می‌گوید امام محمد باقر(علیه‌السلام) فرمودند: آیا می‌دانی تفسیر حی علی خیر العمل چیست؟ گفتم: نه. حضرت فرمودند: تو را به نیکی فرا می‌خواند! آیا می‌دانی نیکی به چه کسی؟ گفتم نه. فرمودند: تو را به نیکی حضرت فاطمه(عليهاالسلام) و فرزندانش فرا می‌خواند. علل الشرائع، ج۲، ص۳۶۸
سایت درر و اینستاگرام shia_12_imam
[epcl_button label=”نمایه: اهل‌تسنن” url=”https://dorar.ir/tag/sonni/” type=”outline” color=”light-blue” size=”small” icon=”fa-check” target” target=”_self”]
[epcl_button label=”نمایه: تحریف و بدعت” url=”https://dorar.ir/tag/tahrif/” type=”outline” color=”light-blue” size=”small” icon=”fa-check” target” target=”_self”]
۶۶۳۹۳۶۳۲۳۲