فهرست مطالب
آموزش صداسازی
صداسازی و تقویت صدا و حنجره، فنّی است که با استفاده از یکسری اصول و راهکارها برای عموم افراد، مخصوصاً سخنرانان و مداحان ممکن است! در این نویسه کاربردی‌ترین و بهترین روش‌ها را به‌طور خلاصه می‌نویسم!
البته بدیهی است که در زمینۀ صداسازی بهترین بازدهی را به‌ترتیب: شرکت در دوره صداسازی » سپس مشاهده فیلم‌های آموزشی » سپس گوش‌دادن به فایل‌های صوتی » سپس متن و مقاله دارد.
اصل تنفس
اولین مرحله برای تولید صدای خوب، تنفس صحیح است و ۷۰ درصد خواندن ما به بحث تنفس برمی‌گردد و صداسازهای خوب دنیا روی این نکته تأکید فراوان دارند.
بله، صدای خوب نیازمند تنفس خوب است! پس باید در آغاز روش تنفس را اصلاح کنید.
تنفس دیافراگمی
تنفس و نفس‌کشیدن ما دو مدل است:
- تنفس ورزش‌کاری یا سینه‌ای
- تنفس دیافراگمی یا آوازی یا شکمی
پرده دیافراگم جداکنندۀ قفسه سینه از شکم است! تنفس دیافراگمی این است که به‌گونه‌ای از طریق بینی نفس بکشیم که هوا، پرده دیافراگم را پایین داده و مستقیم وارد شکم شود (و طبیعتاً هرچه میزان هوای ورودی بیشتر باشد، پرده پایین‌تر می‌رود) به‌طوری که مانند تصویر شکم بالا بیاید!
و هنگام بازدم، هوا را از طریق دهان بیرون بفرستیم تا پرده دیافراگم سر جای خود برگردد.
خواصّ تنفس دیافراگمی
- در این نوع تنفس، عضلات شکم انسان درگیر است و تقویت می‌شود و قوی‌شدن این عضلات برای داشتن یک صدای قوی و زیبا بسیار مهم است و باعث می‌شود فرد بتوان بیشتر بخواند و کمتر خسته شود.
- تنفس دیافراگمی باعث افزایش عمر صدای فرد می‌شود و در نتیجه می‌تواند سالیان سال از صدایش استفاده کند.
نتیجه اینکه: تنفس دیافراگمی زیادشدن بازدهی صدا و پرقدرت‌ماندن صدا را به‌دنبال دارد.
شرایط مناسب برای تنفس دیافراگمی
- هوای مرطوب و شرجی مثل منطقه شمال و جنوب، حمام، هنگام ورزش و دوچرخه‌سواری، سربالایی کوه، و بهترین حالت هنگام شناکردن.
- در حالت نشسته (کمر صاف و بدون قوز) دستتان را روی شکم بگذارید، سپس ۳ ثانیه دم + ۶ ثانیه بازدم. سعی کنید غیر از شکم، هیچ قسمت بدن شما تکان نخورد و سینه جلو نیاید. کم‌کم زمان دم و بازدم را به ۴ و ۸ ثانیه و ۵ و ۱۰ ثانیه افزایش دهید.
- هنگام بازدم دندان‌های جلو را روی هم گذاشته و زبان را پشت دندان‌ها قرار داده و به‌طور یکنواخت صدایی شبیه «هییییس» در آورید.
- یکی دو ساعت پیش از اجرا، مواد غذایی مصرف نکنید؛ چون باعث می‌شود هوای کمتری در شکم شما جا گیرد.
- همین‌که ۸۰% از حجم شکم را پر از هوا کنید کافی است، تا باعث فشار به حجره نشود.
تمرین‌هایی برای حذف تنفس از سینه
- تخلیه لِگاتو (بازدم کند)
برای دم، هوا را از طریق دهان در ۲-۳ ثانیه وارد کنید، سپس ۱۵ ثانیه بازدم کنید، به‌صورت تلفظ حرف سین یا شین
- تخلیه اِستاکاتو (بازدم تند)
در این روش باید بازدم شما به‌صورت یک‌ضرب و انفجاری صورت بگیرد، بدین صورت که کف دستتان را روی عانه (زیر کمربند) بگذارید، با مکش سریع هوا را به داخل بکشید و با حرف سین یا شین سریع خارج کنید، به‌طوری که انگشتان شما ضربۀ دم و بازدم را روی عانه حسّ کند.
- شکمِ وزرنه‌بردار!
طاقباز به پشت دراز بکشید، دو سه کتاب روی شکم قرار داده و تنفس دیافراگمی داشته باشید، به‌گونه‌ای که کتاب‌ها بالا و پایین برود.
یا اینکه به پشت دراز کشیده و پا را روی نشیمنگاه صندلی قرار بدهید و نفس بکشید! در این صورت راحت‌تر می‌توانید تنفس دیافراگمی داشته باشید.
مزیت‌های تنفس از راه دهان
- سرعت بیشتر در نفس‌گیری
- تولید صدای کمتر
مزیت‌های تنفس از راه بینی
- بینی هوا را گرم کرده و به‌سمت تارهای صوتی می‌فرستد
- ینی هوا را مرطوب می‌کند
- بینی هوا را تصفیه می‌کند
حالت فیزیکی و اِکُل و مدل نشستن و ایستادن
برای خواننده علاوه بر تمرین‌های صداسازی رعایت امور دیگری نیز ضروری است، مانند مدل و حالت خواندن و اجرای برنامه.
- سینه سطبر و کمر بدون قوز
- نه سر خیلی پایین و نه به‌سمت بالا (وگرنه راه صدا تغییر می‌کند)
- وقت ایستادن تکیه و وزن بدن روی هر دو پا باشد
- روی صندلی و مبل لم ندهید بلکه سر صندلی بنشینید (زاویه ۹۰ درجه)
نوع نشستن: نباید طوری بنشینید که روی شکم فشار بیاید.
حالت سر: اگر سر خیلی به‌سمت بالا باشد، صدا هوادار می‌شود، اگر خیلی پایین باشد، صدا کدر می‌شود و فقط برای اجرای بم خوب است.
حالت ایستادن: فشار و وزن بدن روی هر دو پا تقسیم شود و تکیه بر یک پا درست نیست.
کمربند را آزاد بگذارید تا شکم تحت فشار نباشد.
حتماً دَم از بینی باشد، این کار باعث می‌شود گلو کمتر اذیت شده و دیرتر تشنه شوید.
بیان شیوا
یکی دیگر از اموری که جدا از صداسازی باعث زیبایی خواندن انسان می‌شود، «قدرت بیان» است! گاهی علت نازیباییِ اجرای ما، صدای ما نیست؛ بلکه درست ادانکردن کلمات است.
برای رفع اشکالات خود در این ناحیه، صدای خود را ضبط کنید، سپس با دقت گوش کنید، ببینید کدام حروف در بیان شما حذف می‌شود و به‌اصطلاح آخر کدام کلمات را می‌خورید و ببینید کدام حروف را درست یا زیبا تلفظ نمی‌کنید.
تقویت حنجره و گرم‌کردن صدا
تقویت حنجره
دست را زیر چانه بگذارید و فشار دهید بعد مثل حالت آدامس‌جویدن، فک را باز و بسته کنید! یا چانه را به سینه بچسبانید و همان حالت جویدن آدامس را اجرا کنید. این تمرین را روزی ۳ تا ۴ دقیقه تکرار کنید تا عضلات حنجره قوی و هنگام اجرا خسته نشود.
بهترین وسیله برای گرم‌کردن صدا، آب هست.
اگر معلم هستید یا شغلی دارید که مجبورید در طول روز زیاد صحبت کنید، برای آسیب‌ندیدن حنجره و باقی‌ماندن تازگی صدا هنگام سخن‌گفتن آب زیاد بنوشید تا حنجره روغن‌کاری شود (خشک‌شدن حنجره خیلی آسیب می‌زند) و با تُنی صحبت کنید که متناسب با حنجره شما است به‌گونه‌ای که روی حنجره فشار نیاید و به سوزش در نیاید.
تمرین وکال فرای (Vocal Fry)
مقدمه: دو دو تار صوتی داریم و هنگام عبور هوا از کنار این دو تار، صدا تولید می‌شود! این دو تار مانند زیپ کاپشن هستند و اگر کاملاً مماس با یکدیگر شوند، صدای زیبا تولید می‌شود و اگر قسمتی از آن روی هم نیاید، صدا خَش و خِرخِر پیدا می‌کند و هوا می‌شکند.
زیباترین صدا برای مردان، صدای بم هست! صدای ما یک حالتی دارد به‌نام «وکال‌فرای» یا «صدای برشته و گرم»، که در واقع همان خش صدا است که در آخر کلمات خودش را نشان می‌دهد، شبیه جیرجیرکردن لولای یک در فرسوده که نیاز به روغن‌کاری دارد.
در بحث صداسازی وجود وکال‌فرای در صحبت‌کردن زیبا نیست؛ اما تمرین وکال‌فرای برای بم‌کردن و زیباساختن صدا خوب است.
روش تمرین وکال‌فرای این‌گونه است که همۀ مصوّت‌ها ( ــَ ــُ ــِ آ او ای) را مانند صوت زیر با حالت لرزش صدا ادا کنیم و اگر کسی برخی از مصوّت‌ها را نتوانست اجرا کند، نشانۀ این است که یک جایی از تارهای صوتی‌اش مشکل دارد.
تمرین وکال‌فرای یک نحوه ماساژ برای تارهای صوتی محسوب شده و مانع شکست در صدا می‌شود! این تمرین انتهای گلو را باز کرده و تمام سطح تار صوتی را به لرزش در آورده و در نتیجه ما می‌توانیم بم‌ترین صدای خود را نمایش دهیم.
صدای خش‌دار و تودماغی
خش صدا گاهی علت فیزیکی دارد، به‌جهت استفاده ناصحیح از تارهای صوتی، فریاد بیجا، عارضه‌های صوتی، و گاهی به‌جهت نداشتن دانش صوتی کافی در استفاده از حنجره است! یکی از امور مهم پیش از خواندن، گرم‌کردن صدا است! قبل از اجرا باید با خواندن نت‌های پایین صدا را گرم کرد.
اگر خش صدا مربوط به مشکلات فیزیکی باشد باید از طریق مراجعه به متخصص مجاری حلق آن را درمان کرد.
و اگر مربوط به ناآگاهی باشد، باید فنّ و شیوۀ صحیح خواندن و روش درست استفاده از اوج صدا را آموخت.
به‌جای دادزدن باید صدا را زیر کرد. دادزدن و بالابردن ولوم صدا برای حنجره ضرر دارد. وقت خواندن دهان خیلی باز نباشد، مخصوصاً در نت‌های بم باید بسته‌تر باشد.
راه تشخیص صدای تودماغی
آیا صدای من تودماغی است؟ راه تشخیص این است که حرف «آ» را به‌طور ممتدّ ادا کنید و دماغتان را بگیرید! اگر تغییری در صدای شما به‌وجود آمد و صدا خفه شد، صدای شما تودماغی است.
اگر صدا تودماغی باشد، هنگام سرماخوردگی که بینی کیپ است، انسان نمی‌تواند اجرای خوبی داشته باشد. اگرچه حروفی مثل «م و ن» اصولاً دماغی هستند.
راه‌حلّ: انجام تمرین دیافراگم به صورت صحیح.
تدابیر هنگام هوای سرد: هنگام سرما حتماً از شال‌گردن استفاده کنید تا حنجره گرم بماند. حتماً تنفّس از بینی داشته باشید. هنگام سرماخوردگی از دم‌نوش آویشن استفاده کنید.
عوامل مخرب و عادت‌های غلط
برخی کارها به صدا و حنجره ما و در نتیجه به خوانندگی و اجرای برنامۀ ما آسیب می‌زنند؛ لذا ما باید علاوه بر تمرین‌های صداسازی از کارهایی که صدای ما را خراب می‌کند پرهیز کنیم.
- استعمال دخانیات و استشمام مواد شیمیایی و چیزهای آلرژی‌زا
- استفاده زیاد از ترشی‌جات و غذاهای چرب
- پرخوردن پیش از خواندن
- شکّه‌کردن تارهای صوتی و فشارآوردن ناگهانی
- سرفه‌های پی‌درپی و صاف‌کردن گلو با حالتی شبیه خِرخِرکردن؛ بلکه باید در حالی که دهان دسته است، به‌صورت گرم صدایی شبیه «اِمْ» یا «اِهِنْ» تولید شود
- استفاده بیش‌ازحدّ از شدت صدا
- گاهی به‌جهت شلوغی مجلس یا سروصدا یا تنظیم‌نبودن دستگاه یا روش غلط سخنرانی و مداحی، ما بیش از حدّ متعارف از اوج صدا استفاده می‌کنیم که غلط است
- تقلید از صدای دیگران
- الگوبرداری از سبک و ملودی و تنغیم اشکال ندارد
- شرطی‌کردن خود و عادت به استفاده از قرص، اسپری، آمپول یا حتی چای داغ
- خواندن در شرایط استرس، خستگی مفرط، فشار عصبی و…
- یکی از عوامل مخرّب تارهای صوتی، رفلاکس یا برگشت اسید معده به مری است! برای جلوگیری از رفلاکس:
- شام را دو ساعت قبل از خواب بخورید.
- شام را سبک بخورید.
- همراه یا پس از وعده غذایی از مایعات استفاده نکنید.
نقش استرس در صداسازی
استرس علاوه بر ایجاد فراموشی و سایر آسیب‌هایش، باعث گرفتگی صدا شده و مانع اجرای خوب می‌شود.
برای برطرف‌شدن استرس سعی کنید جلوی آینه برای خودتان بخوانید. قبل از اجرا صدای خودتان را با بم‌خوانی گرم کنید تا وقت اجرا صدایتان نگیرد. مصوت‌ها را به‌صورت بم تلفظ کنید، دهان خیلی باز نباشد و صدا را کم‌کم بالا ببرید.
تأثیر تغذیه در صداسازی
روز پیش از اجرا این نکات را رعایت کنید:
- جویدن آدامس خوب است و باعث تولید بزاق بیشتر می‌شود
- سیب رنده‌شده با آبلیمو و کمی آب یک قُل بجوشد
- ترکیب آبلیمو و عسل و آب‌جوش (آبلیمو قبل اجرا خوب نیست)
- نشاسته و ورقه ژلاتینی سعلب
البته ممکن است موردی برای برخی برعکس عمل کند!
صدای سر و فسه
در صدای سَر تارهای صوتی کنار هم قرار می‌گیرد و اذیت می‌شود، مانند جیغ‌زدن دختربچه.
در صدای فُسه تارهای صوتی فاصله گرفته و هوای بیشتری خارج می‌شود، مانند تقلید صدای خواندن یک خوانندۀ زن.
برای اجرای خوب نباید خیلی از صدای فسه استفاده کرد. اگر یاد نداشته باشیم چگونه از صدای سر استفاده کنیم، از صدای سینه بهره برده و هوای زیادی استفاده کرده و حنجره خود را اذیت کرده و باعث گرفتگی صدا می‌شویم.
ویبراسیون یا ویبره، لرزش مکرر و منظم صدا است و برای ایجاد آن باید از دیافراگم شکم استفاده کرد، نه حنجره و دهان و گلو!
اما تحریر (چهچهه)، همان شکست صدا در نتیجۀ رفتن از حالت معمولی به حالت فسه و برگشت به حالت معمولی است.
مصوت‌ها
مصوت‌ها به دو دستۀ مصوت‌های بلند و کوتاه تقسیم می‌شوند. ادامه دارد…
منبع: عبدالرحیم ایزدی؛ محمود عبدالملکی؛ محمدرضا رحمانی؛ آکادمی آواز ایران
سلام بسیارخوب بود.
راجع سورفیس دنبال مطلب کاملی بودکه اینجاهم پیدا نکردم