خلاصه‌ای از شخصیت آیت‌الله میرزا علی فلسفی

آیت‌الله حاج میرزا علی فلسفی در ماه ربیع الاول ۱۳۳۹ق (برابر با هشتم دی ماه ۱۲۹۹ش) در تهران به دنیا آمد و با ولادتش چشم پدر را به چهارمین فرزند خانواده روشنی بخشید.

---

پدر آیت‌الله فلسفی

پدر ایشان مرحوم آیه‌الله حاج شیخ محمدرضا تنکابنی فرزند شیخ محمد واعظ تنکابنی، از علمای برجسته و وارسته تهران بود.

ایشان شش سال در محضر درس فقه آیت‌الله شیخ حبیب‌الله رشتی (۳۱۲ق) زانو زد، خارج فقه را نزد آیت‌الله سید محمدکاظم یزدی (صاحب عروه الوثقی) آموخت. دو دوره کامل درس خارج اصول فقه آخوند خراسانی را درک کرد. از وی اجازه اجتهاد گرفت و در اخلاق و سلوک نیز، از مجالس عرفانی مرحوم آیت‌الله حاج ملا حسینقلی همدانی بهره برد. از همین‌رو، عالمی جامع و کامل، انسانی آرام و ساده‌زیست و به‌شدت مورد توجه خواص و ارادت عموم مردم به شمار می‌آمد.

از دیگر اساتیدش آیت‌الله حاج میرزا خلیل، حاج آقا رضا همدانی (صاحب مصباح الفقیه) و شیخ عبدالله مازندرانی بودند و از جمله شاگردان برجسته او، می‌توان به آیت‌الله آخوند ملا علی همدانی و مرحوم آیت‌الله حاج میرزا هاشم آملی اشاره کرد. از آن مرحوم تقریراتی از درس‌های اساتیدش به‌جای مانده که در اختیار فرزندش آیت‌الله میرزا علی فلسفی بوده است.

مرحوم شیخ محمدرضا تنکابنی یکی از چهار روحانی بزرگی بود که در دوره اعمال فشار بر عالمان دینی و محدودیت پوشش روحانی، به دلیل داشتن اجازه اجتهاد، در تهران مجاز به استفاده علنی از کسوت روحانیت بود.

وی روز عید غدیر ۱۳۸۵ق (برابر با ۲۱ فروردین ۱۳۴۵ش) در تهران درگذشت. ایشان وصیت کرده بود که پیکرش در نجف اشرف به خاک سپرده شود. به‌رغم محدودیت‌های دولتی، نخست در تهران مراسم تشییع‌جنازه با شکوهی برگزار شد و مرحوم آیت‌الله‌العظمی حاج سید احمد خوانساری بر ایشان نماز خواند. آنگاه پیکر وی توسط آیت‌الله میرزا علی فلسفی به کربلا انتقال یافت. در عراق جنازه را یک شب در حرم مطهر امام حسین(ع) گذاشتند، سپس آن را به آستان منور علوی در نجف بردند و طی مراسمی با حضور بزرگان مراجع، تشییع کردند و سرانجام در جوار بارگاه هود و صالح واقع در قبرستان وادی‌السلام به خاک سپردند.

---

معرفی خانواده و خاندان

والده ماجدۀ ایشان، دختر مرحوم آقا ابوالحسن تاجر اصفهانی بود. وی به امور دینی اهتمام زیادی داشت و به تربیت و رشد دینی خانواده اهمیت فراوان می‌داد. آن مرحومه در ایام کشف حجاب از جمله بانوانی بود که هرگز از منزل خارج نشد و با نگرانی زیاد، مشکلات دینی زنان مسلمان را که با ایشان مراوده و ارتباط داشتند پیگیری می‌کرد. سرانجام وی در روز ۱۲ شعبان سال ۱۳۶۰ق (۱۳۲۰ش) بر اثر عارضه قلبی به دیار حق شتافت.

عموی ایشان، مرحوم آیت‌الله حاج شیخ محمدحسین تنکابنی نیز از شاگردان برجسته و بنام آخوند خراسانی و صاحب عروه الوثقی بوده است. وی زبانزد در زهد و تقوی و از فقهای مبرز حوزه نجف به‌شمار می‌آمد.

همچنین برادر بزرگ‌تر ایشان، خطیب شهیر مرحوم حجت‌الاسلام و المسلمین حاج شیخ محمدتقی فلسفی نیز از چهره‌های بنام خاندان فلسفی بود که صیت و صوت شهرتش در تبلیغ دین و ترویج مبانی اسلام و بیان معارف، به‌حق یگانۀ دوران به‌شمار می‌آمده است و سابقه جهاد و مبارزات او علیه دشمنان اسلام و سردمداران کفر، در پیشانی تاریخ مبارزات و تلاش‌های روحانیت می‌درخشد چنانکه امام خمینی در پیام خود زبان گویای اسلامش نامید.

---

آغاز تحصیل آمیرزا علی فلسفی

آیت‌الله میرزا علی فلسفی، کودکی و مراحل تحصیل ابتدایی خود را در تهران گذراند و نخستین آموزش‌های معمول حوزوی را در دامن پر مهر پدر و برادر بزرگتر خود میرزا ابوالقاسم تنکابنی آموخت، همان امر سبب شد که چندی بعد، یکسره به دروس حوزه روی آورد. بدین ترتیب نخستین استادش، پدر بود و حدود دو سال در درس خارج پدر شرکت نمود و برخی کتب فقهی و اصولی را نزد پدر آموخت. آن‌گاه ادبیات را در مدرسه فیلسوف الدوله پی گرفت، شرح جامی و شرح شمسیه را نزد استادِ فاضلی به‌نام شیخ حسین نوایی آموخت. سپس کتاب‌های مغنی و شرح نظام را در مدرسه محمدیه در محضر شیخ محمد حسین بروجردی و سید محمد قصیر فرا گرفت و پس از آن برای آموختن مقدمات اصول و فقه به مدرسه مروی رفت؛ اما برای تحکیم پایه‌های علمی خویش و خواندن کتاب‌های رسائل و مکاسب، محضر پدر را طی سال‌ها غنیمت شمرد.

همه آموخته‌های خود را به شیوه معمول در حوزه‌های علمیه با شاگردان هم دوره‌اش مباحثه می‌کرد و بهترین دوست هم‌مباحثه‌اش که تا سال‌های تحصیل در نجف همراه او ماند، شیخ ابوالقاسم تهرانی بود که بعدها معروف به دکتر ابوالقاسم گرجی شد و در اغلب جلسات خصوصی درس مرحوم آیت‌الله تنکابنی نیز با او شرکت داشت.

نوجوان بود که همراه مادرش برای زیارت به عتبات عالیات رفت و تا سال‌های پایانی عمر، خاطره آن سفر روحانی و به‌ویژه حال و هوای آستان‌بوسی امام حسین(ع) و برگرفتن تربت مطهر قتلگاه آن امام را در یاد داشت و همچنین شکوه نمازهای جماعتی که به امامت آیات عظام میرزا محمدحسین نائینی و سید ابوالحسن اصفهانی در صحن‌های مطهر برگزار می‌شد را به‌خاطر می‌آورد.

در سال ۱۳۶۰ق (۱۳۲۰ش) با کشیده‌شدن زبانه‌های آتش جنگ جهانی دوم به ایران و خارج‌شدن رضاشاه پهلوی از کشور، مدارس علمیه‌ای که به‌زور از متولیانش گرفته و به تعطیلی کشیده شده بود، به آنان بازگردانده شد و به‌عنوان فضایی برای سکونت و تدریس، بار دیگر در اختیار حوزه‌های علمیه قرار گرفت! از جمله این مراکز آموزشی، مدرسۀ مروی تهران بود که دوباره فعال شد و در پی آن متولیان و دست‌اندرکاران مدرسه برای اقامت طلاب در حجره‌های آن آزمونی برگزار کردند. از بزرگانی که به‌عنوان مسئولان این امتحان حضور داشتند مرحوم سید محمد بهبهانی و مرحوم میرزا محمدباقر آشتیانی بودند.

---

سفر به نجف

در سال ۱۳۲۴ش با اتمام کتاب‌های سطح حوزه و به‌منظور ادامه تحصیلات خارج فقه و اصول، درحالی‌که بیش از ۲۵سال نداشت، به پیشنهاد پدر، به‌تنهایی، راهی نجف اشرف شد تا از خرمن درس بزرگان آن حوزه خوشه برگیرد. چند روز پیش از وی هم مباحثه‌اش آقای ابوالقاسم گرجی به آنجا رفته بود. آنها بار دیگر محفل مباحثه علمی خود را برپا کردند و دو حجره یک نفره در مدرسه مرحوم سید محمدکاظم یزدی گرفتند. مدرسه‌ای که حدود هشتاد حجره داشت و به‌دلیل رعایت نظم و بهداشت، مورد توجه همگان بود، به‌گونه‌ای که هیئت‌های علمی خارجی برای بازدید به آن مدرسه می‌آمدند.

گفتنی است که وی پس از بازگشت آقای دکتر گرجی به ایران، آیت‌الله وحید خراسانی و آیت‌الله سید تقی قمی و آیت‌الله شیخ علی‌اصغر شاهرودی را به‌عنوان هم‌مباحثه برگزید.

در نجف اشرف، شیوه‌های تدریس بزرگانی چون آیات عظام مرحوم سید عبدالهادی شیرازی، مرحوم سید محمود شاهرودی و مرحوم شیخ کاظم شیرازی را آزمود؛ اما سرانجام محفل درس مرحوم آیت‌الله شیخ محمدعلی کاظمینی از برجسته‌ترین شاگردان آیت‌الله نائینی را پسندید.

مرحوم کاظمینی روزها در مقبره میرزای شیرازی درس فقه می‌گفت و شب‌ها بر پشت بام مسجد هندی درس اصول می‌داد. چند سالی در این هر دو درس به دانش‌اندوزی پرداخت و تقریرات دروس او را نوشت. پس از درگذشت استاد، نخست به درس مرجع بزرگ زمان، آیت‌الله سید ابوالحسن اصفهانی رفت؛ اما حضور در این درس دیری نپایید، از آن پس به مجلس درس آیت‌الله‌العظمی سید ابوالقاسم خویی رفت و تا پایان زمان اقامت در نجف در درس‌های ایشان حاضر می‌شد.

آیت‌الله میرزا علی فلسفی، یکی از برجسته‏‌ترین درس‏‌آموزان مکتب آیت‌الله خویی است که پیوسته تقریرات درس وی را می‏‌نوشت و استاد گاه خود با قلم خویش مهر تأییدی بر پایان آن می‏‌نهاد یا کسانی را که مباحث مکتوب فقهی او را می‏‌خواستند به جزوه‏‌های آن شاگرد برجسته‏‌اش ارجاع می‏‌داد.

همین ویژگی‏‌های علمی و مراتب فضل و کمال بود که سبب شد هنگام بازگشت آیت‌الله فلسفی به تهران، اجازه اجتهادی از سوی مرجع بزرگ شیعه حضرت آیت‌الله خویی به‌نام وی صادر شود. این گواهی ارزشمند که بدون اطلاع شخصی وی شرف صدور یافته بود، نخستین اجازه‏‌نامه‏‌ای است که از سوی حضرت آیت‌الله خویی به نام یکی از شاگردانش نوشته شده است و با این که به‌دلیل پیشگیری از صدور گسترده اجازه‏‌هایی از این دست، سعی بر کتمان آن بود، دیری پنهان نماند.

گو این‌که آموختن اصول و فقه، اهتمام اصلی درسی او بود؛ امّا چندی نیز در محضر استادی به‌نام شیخ صدرا، به خواندن اسفار پرداخت و رجال و درایه را نیز در جلسات درسی مرحوم شیخ آقا بزرگ تهرانی (۱۳۸۹ق) فرا گرفت. هرچند این دو درس یکی به‌دلیل عدم توجه به مباحث فلسفی در حوزه نجف و دیگری به‌دلیل کهولت سنّ استاد دیری نپایید.

آیت‌الله حاج میرزا علی فلسفی به پیروی از شیوه‏‌ای سازنده، هم‌زمان با تحصیل، به تدریس اهتمام شایسته ورزید. وی سال‏‌ها در سایه دیوار پشت‌بام مدرسه سید محمدکاظم یزدی به تدریس آموخته‏‌های خود پرداخت. تدریس را از کتاب شرح لمعه آغاز کرد و تا کتاب‏‌های رسائل و مکاسب و کفایه الاصول نیز پیش رفت.

بیان روان و شیوا و مثال‌زدنی وی و تسلط علمی فوق‏‌العاده بر مبانی علمی، شاگردان بسیاری را به مجلس درس او کشانید و درس کفایۀ او از پُررونق‏‌ترین دروس آن روزگار نجف به‌شمار می‏‌آمد. چندان که مدرّسان حوزه نجف او را برخوردار از جادوی بیان توصیف کردند و استادش آیت‌الله خویی، با مشاهده فراوانی شاگردان وی، او را به ماندن در نجف و ادامه تدریس تشویق فرمود.

حسن تقریر و سلاست و لطافت بیان وی را بسیاری از کسانی که به توصیف وی پرداخته‏‌اند با شگفتی ستوده‏‌اند و بسیاری بی‏‌نظیر توصیف کرد‌ه‏‌اند. آنان که محضر درسی وی را درک کرده و احیاناً امکان مقایسه را یافته‏‌اند بر درستی این دعوی گواهی داده‏‌اند. چنانچه برادر بزرگ‏ترش مرحوم حجت‌‏الاسلام والمسلمین شیخ محمدتقی فلسفی نیز به گواهی همگان، یکه‌تاز عرصه خطابه و سخن در زمان معاصر و چه بسا فراتر از آن بوده است.

افزون بر این، از پژوهش و تحقیق در مبانی فقه نیز غفلت نورزید و از همین‌رو در جلسه علمی شبانه بیت حضرت آیت‌الله خویی که در آن بر کتاب عروه الوثقی، اثر مرحوم سید محمدکاظم یزدی و کتاب وسیله النجاه سیدابوالحسن اصفهانی حاشیه زده می‏‌شد و به جلسه استفتاء شهرت داشت و شمار اندکی از شاگردان ایشان برای تحقیق در مسائل فقهی و رجوع به آیات و روایات گرد می‏‌آمدند، شرکت می‏‌جست و از اصحاب استفتاء بود.

ایام اقامت در نجف را با شهریه اندکی که از سوی مرحوم آیت‌الله سید ابوالحسن اصفهانی پرداخت می‏‌شد، با قناعت سپری کرد و تا سال ۱۳۴۰ش که در نجف بود، سه بار به ایران آمد که در یکی از این سفرها، با کوشش برادر ارشدش مرحوم شیخ ابوالقاسم، مقدمات ازدواج وی با فرزندی از خانواده‏ای متدین و محترم فراهم شد. نامه‏‌ای که آیت‌الله خویی همراه آقای گرجی روانه کرده، و در آن به خوبی و فضل شاگرد جوان خود گواهی داده بود، در برقراری این وصلت تأثیر داشت. پس از ازدواج که اقامت در مدرسه به‌طور طبیعی ممکن نبود، با کمک مالی پدر در جایی دیگر اقامت گزید.

---

بازگشت به ایران

یک‌بار که در ایام تعطیل دروس حوزه، به ایران آمد، مصادف با درگذشت مرحوم شیخ علی‏ اکبر برهان، امام جماعت مسجد لرزاده تهران (واقع در خیابان لُرزاده) شد، که در سفر مکه به رحمت ایزدی رفته بود. مردم و معتمدین محل از وی خواستند که به جای امام جماعت مرحوم، در مسجد اقامه نماز کند؛ امّا وی نپذیرفت و امامت را به جانشین امام همان مسجد وانهاد و به نجف بازگشت. شور و شوق و علاقه مردم به حضور آیت‌الله فلسفی در مسجد لر زاده موجب شد که جانشین امام جماعت مسجد را راضی کنند و نامه‏‌های متعددی را خطاب به آیت‌الله خویی و آیت‌الله حکیم بنویسند و از آنان بخواهند که ایشان را به تهران بفرستند.

در نتیجه، آیت‌الله خویی به رغم تمایل درونی خود به ماندن وی در نجف و ادامه تدریس اصول و فقه، در برابر اصرارها و پیگیری‏‌های فراوان مردم متدیّن با این جمله که «خوب است دعوت آقایان را اجابت کنید»، با مراجعت ایشان به تهران موافقت کرد.

این‌گونه بود که آیت‌الله حاج میرزا علی فلسفی با کوله‏‌باری از علم و فقاهت و تجربه‏‌ای گران‌بار از تحصیل و تحقیق و تدریس، پس از ۱۶سال اقامت در نجف اشرف، سرانجام در سال ۱۳۴۰ش، یعنی همان سالی که آیت‌الله بروجردی درگذشت، راهی تهران شد. وی به اقامه نماز و برپایی جماعت بسنده نکرد، بلکه هم به تدریس دروس تخصصی خارج فقه و اصول برای حوزویان پرداخت، هم برای جوانان علاقه‏‌مند صرف و نحو عربی را تدریس کرد و هم عموم مردم را از اندرزهای حکیمانه خویش که در قالب دروس اخلاق و تعلیم معارف اسلامی عرضه می‏‌داشت، بهره‏‌مند ساخت.

خاطرات شیرین بحث‏‌های اخلاقی و معنوی ایشان که ریشه در ژرفای آیات و روایات اسلامی داشت و برخاسته از باور عمیق قلبی بود، هنوز در ذهن و زبان کسانی که آن ده سال در پیش‌گاهش زانو زدند، به‌جا مانده است.

در همین سال‏‌ها بود که به‌منظور تحقیق گسترده در احادیث معصومین(ع) مطالعاتی سودمند را در زمینه موضوع‏‌یابی و دسته‏‌بندی روایات انجام داد. دفترهای یادداشت‌شده چندی در این زمینه از ایشان برجای مانده که مجال انتشار نیز نیافته است.

همان‌گونه که در بالاتر گفته شد، در سال ۱۳۴۵ش پدر خود مرحوم حاج شیخ محمدرضا تنکابنی را از دست داد و در اجرای وصیت وی، جنازه‏‌اش را برای دفن در وادی السلام به نجف اشرف برد.

در سال ۱۳۴۹ش، در اوج خفقان ستم‌شاهی که هر صدای مخالفی در نطفه خفه می‏‌شد، به‌دنبال شهادت روحانی مبارز سید محمدرضا سعیدی در زندان، از سوی آیت‌الله میرزا علی فلسفی مجلس یادبود در مسجد لرزاده بر پا شد که بسیاری از مردم در آن شرکت کردند؛ ولی اندکی پس از شروع و پیش از آن که خطیب سخن بگوید، با دخالت نیروهای شهربانی به تعطیلی کشانده شد.

---

هجرت آمیرزا علی فلسفی به مشهد

در آن سال‏‌ها حوزه علمیه مشهد مقدس در کنار حوزه‏‌های نجف و قم، از برکت حضور آیات عظام بهره‏‌مند بود، و اساتید بزرگوار با تدریس دروس سطح و خارج، بر نشاط و پویایی آن می‏‌افزودند. در یکی از سفرهای زیارتی به مشهد، حضرت آیت‌الله میلانی (۱۳۹۵ق) که از مراجع تقلید بود و بالاترین حوزه درسی مشهد را اداره می‏‌کرد، به دلیل کهولت سنّی و ضعف جسمی، نیاز به تجهیز و تقویت و نشاط آفرینی در حوزه مشهد را احساس کرد، به همین دلیل، فرزند خود و یکی دیگر از آقایان را نزد آیت‌الله میرزا علی فلسفی فرستاد و از وی خواست که به منظور رونق بخشیدن به حوزه علمیه مشهد و رفع نیازهای علمی طلاب، به‌ویژه با توجه به تصمیم آیت‌الله وحید خراسانی برای عزیمت به قم، جماعت و تدریس در تهران را رها سازد و به مشهد کوچ کند. پافشاری مردم علاقه‏‌مند به ایشان در تهران از یک‌سو، و دشواری‏‌های دوری از موطن، او را به درنگ واداشت، امّا شوق زیستن در کنار بارگاه منوّر رضوی و احساس مسئولیت در برابر مشتاقانی که در حوزه مشهد گرد آمده انتظار نشستن در محضر وی را می‏‌کشیدند، او را به این شهر مقدس کشاند.

مدتی، مسجدی در کوچه چراغ برق را برای تدریس خارج انتخاب کرد، که به دلیل شیرینی گفتار و شیوایی بیان و نوآوری در تقریر، به شدت مورد استقبال طلاب حوزه علمیه مشهد قرار گرفت و حضور و پافشاری جمعی از مریدان ایشان در مسجد لر زاده و بردن وی به تهران نیز نتوانست مانع از تصمیم‏ نهایی برای اقامت همیشگی ایشان در مشهد شود و بدین‌گونه بود که با پنج فرزند خویش به مشهد کوچید و از آن زمان تا پایان عمر پر برکت خویش، یعنی ۳۴سال را در این شهر سپری کرد.

با حضور آن استاد فرزانه در مشهد، جان تازه‏‌ای به کالبد حوزه مشهد دمیده شد و صدها تن از طلاب علاقه‏‌مند در محضر درس ایشان حاضر شدند، چندان‌که محفل دانش‏‌گستر او در مدرس اصلی مدرسه میرزا جعفر، سپس مسجد ملاحیدر و سرانجام در مدرسه آیت‌الله خویی، به پر رونق‏‌ترین درس‏‌های حوزوی و درس اصلی فقه و اصول حوزه علمیه مشهد بدل گشت. او گذشته از خوی خوش و منش زاهدانه‏‌اش که از آن رهگذر، زبانزد خاص و عام شده بود، با توان علمی و قدرت بیان خود شاگردان فراوان را شیفته خویش ساخت.

وی در کنار برخورداری از کرسی تدریس، هرگز ارتباط مستقیم با توده‏‌های مردم را رها نکرد و به همین منظور دعوت جمعی از مؤمنان شهر برای حضور در محراب جماعت مسجد آقاحسین (بناها، شهدا) را پذیرفت، جایی که هم برای مردم اقامه جماعت می‏‌کرد و هم در روزهای سرشار از معنویت ماه رمضان، شیفتگان معنویت را با زبان شیرین و لحن سوزان خویش، به انجام کارهای نیک می‏‌خواند و از کردار و رفتار ناپسند باز می‏‌داشت. کیست که یک بار در برابر وی نشسته و به سخنان برخاسته از ایمانش گوش سپرده باشد و نفوذ کلام آن عالم ربانی و عارف زاهد تا دیرباز در جان و روانش نمانده باشد؟

در همسایگی منزل ایشان مسجد کوچکی به‌نام موسی‌بن‌جعفر(ع) بود که هر روز نماز صبح را به جماعت در آن‌جا اقامه می‏‌کرد و جلسات هفتگی درس معارف ایشان در شب‏های شنبه که در آن به تبیین مبانی عقاید و اخلاق می‏‌پرداخت نیز در همان مسجد برگزار می‏‌شد.

---

فعالیت‏‌های اجتماعی

او با این‌که همواره از جاه و مقام (اگرچه از جنس مناصب دینی همچون مرجعیت) به‌رغم همه شایستگی‏‌ها، گریزان بود؛ امّا آن‌گاه که پای مسئولیت در میان بود، از حضور در صحنه و مشارکت در هر اقدامی که به بهبود اوضاع اجتماعی و فرهنگی مردم می‏‌انجامید، به ویژه آن‌گاه که پای باورهای دینی و اعتقادی در میان می‏‌آمد، هیچ پرهیزی نداشت.

نمونه این حضور را می‏‌توان در ایام شکوفا شدن انقلاب اسلامی ایران دید، آن‏گاه که حوزه درس او نیز همانند دیگر کانون‏‌های تحصیلی در اعتراض به حکومت ستم‌شاهی تعطیل شد و خود وی نیز با مشارکت در امضای اطلاعیه‏‌هایی که از جانب علمای مشهد صادر می‏‌شد، مردم را به حضور گسترده در راهپیمایی‏‌ها فرا می‏‌خواند و خود نیز همراه دیگر عالمان آگاه مشهد پیشاپیش مردم در همبستگی با شور انقلابی ملت مسلمان ایران شرکت می‏‌جست.

با ورود امام خمینی به ایران، (در روز پانزدهم بهمن سال ۱۳۵۷ش) همراه گروهی از علمای مشهد، از جمله مرحوم آیت‌الله میرزا حسنعلی مروارید و آیت‌الله سید عزالدین حسینی زنجانی، برای خیرمقدم‏‌گویی به رهبر انقلاب راهی تهران شد. در دوازدهم مرداد سال ۱۳۸۵ش در انتخابات نخستین مجلس خبرگان که به‌منظور تدوین قانون اساسی جمهوری نوپای اسلامی ایران تشکیل می‏‌شد، در پی پافشاری گروهی از خیراندیشان، خود را در معرض انتخاب مردم مشهد قرار داد و همراه با جمعی از خبرگان شهر، از جمله مرحوم آیت‌الله شیخ ابوالحسن شیرازی (۱۳۷۹ش) و مرحوم آیت‌الله میرزا جواد آقا تهرانی (۱۳۶۸ش) به این مجلس راه یافت تا آموخته‏‌ها و یافته‏‌های فقهی خود را در صحنه عمل به کار گیرد و در تحکیم بنیان‏‌های نظام دینی کشور سهیم باشد.

ارادتش به خاندان عصمت و طهارت، او را به آستان‌بوسی پیوسته حضرت ثامن الائمه علی بن موسی الرضا(ع) که بیش از سه دهه در جوار مرقد پاکش زیسته بود، می‏‌کشاند و همین اخلاص معنوی سبب شده بود که هر سال در ایام سوگواری شهادت حضرت فاطمه زهرا(س)، محفل عزایی را در منزل خویش بر پا کند. مجلسی که در آن، خود بر در آستانه آن می‏‌نشست و سوگواران را خوش‌آمد می‏‌گفت.

در چند سال اخیر به منظور تقویت و ترویج بیشتر شخصیت و مظلومیّت بانوی عالم اسلام، در روز شهادت آن حضرت، پیشاپیش هیأتی از علمای عزادار و خیل فراوانی از طلاب و مردم سوگوار، پس از اتمام محفل عزا، از خانه بیرون می‏‌آمد و رهسپار حرم مطهر رضوی(ع) می‏‌شد و در آن‌جا برای دخت پاک پیامبر(ص) اشک ماتم می‏‌ریخت.

---

عروج مرحوم آیت‌الله میرزا علی فلسفی

شاید همین ارادت بی‌پایانش به خاندان امامت بود که درگذشت جان‌کاهش نیز هنگامی رخ داد که هنوز غبار سوگواری در تاسوعای محرم از سر و روی عزاداران سترده نشده بود و هنوز سرشک اندوه مصائب حضرت ابوالفضل العباس در دیده عاشقان مانده بود و خبر جانسوز ارتحالش زمانی در شهر پیچید که هنوز غم سترگ شهادت حضرت اباعبدالله الحسین در پیش رو بود.

این‌گونه بود که پس از ۸۵ سال زندگی، ظهر روز هشتم محرم پس از شرکت در مجلس عزا و سپس اقامه نماز جماعت در مسجد شهدا، ناراحتی در قلب خود احساس کرد و عصر همان روز به بیمارستان انتقال یافت، به دنبال افزوده‌شدن مشکل تنفّسی و ریوی مقارن اذان ظهر روز تاسوعای سال ۱۴۲۷ق برابر با ۱۹ بهمن ۱۳۸۴ش قلب استاد از تپش ایستاد و قلب شهر نیز دمی به خود لرزید و خیل ارادتمندانش از عارف و عامی با خود زمزمه کردند:

کسی که روی تو دیده است حال من داند *** که هرکه دل به تو پرداخت صبر نتواند

هر آفریده که چشمش به آن جمال افتاد *** دلش ببخشد و بر جانش آفرین خواند

صبح روز جمعه یازدهم محرم، پیکر پاک آن عزیز، با حضور آیات عظام، استادان و طلاب حوزه علمیه و بر دوش مردم عزادار و شیفته زهد و پارسایی آن عالم ربانی، از محل مسجد شهدا که یادآور نمازهای روح‏‌انگیز آن مرحوم بود در میان حزن و اندوه شدید علما و مدرّسان و طلاب و مردم عزادار تا جوار بارگاه رضوی(ع) تشییع شد و پس از اقامه نماز توسط دوست دیرینش حضرت آیت‌الله وحید خراسانی، در رواق دارالسرور و در کنار آیت‌الله مروارید که حدود یک سال پیش درگذشته بود، آرام گرفت. هرگز دنیا او را نتوانست فریفت؛ فروتن زیست و سرافراز رفت و جمعی را در سوگ خویش گریان کرد. خدایش او را در سرای بهشت شادان کند.

[حقیر که در روز مبعث ۸۴.۰۲.۰۶ افتخار تلبّس به‌دست بابرکت این فقیه پارسا را داشتم، زمان رحلت ایشان برای تبلیغ به منطقۀ زابل» زهک» اُشترک رفته بودم و صد افسوس که توفیق شرکت در تشییع‌جنازه آن بزرگ‌مرد دوران که مثلش را ندیده‌ام را نداشتم 🙁 ]

منبع: Rajabieh.ir

پیام‌های تسلیت و ابراز همدردی

پیام تسلیت حضرت آیت‌الله سیستانی

بسم الله الرحمن الرحیم
یا ایتها النفس المطمئنه ارجعی الی ربک راضیه مرضیه
هم‌زمان با ایام سوگواری سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین صلوات‌الله‌وسلامه‌علیه ، ثلمه جبران‌ناپذیر ارتحال فقیه عظیم الشان حضرت آیت‌الله آقای حاج میرزا علی فلسفی طاب‌ثراه موجب کمال تاثر و تالم گردید.
آن بزرگوار که سالیان متمادی از اساطین حوزه علمیه مشهد مقدس و عمر شریف‌شان را با زهد و پرهیزکاری، در تربیت و پرورش اهل علم، صرف نمودند، یکی از برجسته عالم ربانی و خدمت‌گزاران بزرگ دین و مدهب بودند.
این‌جانب این مصیبت عظیم را به ساحت مقدس حضرت ولی عصر ارواحنافداه و حوزه‌های علمیه، مخصوصا حوزه علمیه مشهد مقدس و عموم مردم شریف خراسان و به بستگان آن مرحوم به خصوص فرزند برومندشان جناب حجهالاسلام آقای حاج شیخ محمد فلسفی دامت‌تاییداته تسلیت و تعزیت عرض نموده و از درگاه خداوند منان برای آن فقید سعید علو درجات و برای بازماندگان، صبر و اجر جزیل مسألت دارم. و انا لله و انا الیه راجعون

علی الحسینی السیستانی ـ تاسوعای ۱۴۲۷

پیام تسلیت مقام معظم رهبری

بسم الله الرحمن الرحیم
رحلت فقیه پرهیزگار مرحوم مغفور آیت‌الله آقای حاج میرزا علی آقای فلسفی طاب‌ثراه را به علمای اعلام و فضلا و طلاب حوزه علمیه و همه مردم مؤمن و وفادار مشهد مقدس به خصوص به خانواده معزز و فرزندان مکرم و دیگر بازماندگان و ارادتمندان آن عالم گران‌قدر تسلیت عرض می‌کنم و درجات عالیه اخروی و پاداش خدمات علمی و دینی ایشان در نزد خداوند متعال را مسألت می‌نمایم.

سید علی خامنه‌ای ۲۲/۱۱/۱۳۸۴

پیام دفتر حضرت آیت الله میرزا جواد تبریزی

باسمه تعالی
اذا مات العالم ثلم فی الاسلام ثلمه لایسدها شیء
ببالغ الاسی و الحزن تلقینا نباء رحیل المرجع الدینی آیت الله العظمی الشیخ علی الفلسفی (رحمه‌الله‌تعالی) الی الرفیق الاعلی و الذی امضی عمره الشریف فی خدمه المذهب و الحوزات العلمیه و ترویج الاحکام الشرعیه.
و نحن نرفع الی مقام ولی العصر عجل‌الله‌فرجه‌الشریف و الی جمیع مراجع الطائفه و طلبه العلوم الدینیه و الی اهله و ذویه و جمیع المومنین احر التعازی بهذا المصاب الجلل.
نسال الله سبحانه‌وتعالی ان یتغمد الفقید الغالی برحمته الواسعه و ان یلهم ذویه الصبر و السلوان. و انا لله و انا الیه راجعون

قم المقدسه ۹ محرم الحرام ۱۴۲۷ هـ مکتب السماحه آیت الله العظمی الشیخ المیرزا جواد التبریزی (دام‌ظله)

بیانیه موسسه خیریه مرحوم حضرت آیت الله العظمی خوئی در لندن

إذا مات العالم ثلم فی الإسلام ثلمه لا یسدها شیء”

تنعی مؤسسه الإمام الخوئی الخیریه، بمزید من الحزن و الأسی، فقید العلم والتقی سماحه آیه الله الشیخ میرزا علی فلسفی تغمده الله بواسع رحمته، و الذی وافاه الأجل المحتوم یوم التاسع من محرم ۱۴۲۷.

کان الفقید علماً من أعلام الزهد و الورع، و رجلاً نذر نفسه لخدمه الدین الحنیف و الأمه الإسلامیه. درس و تخرج من حوزه النجف الأشرف العلمیه، و هو أحد التلامذه النابغین للإمام الراحل المرجع السید الخوئی (قدس‌سره)، و واحد من ثلاثه ممن حازوا علی إجازه الاجتهاد الخطیه من سماحه المرجع. استقر فی مدینه مشهد المقدسه، و ترأس الحوزه العلمیه و کان له أثر بالغ فی تخریج نخبه من علماء الدین الأفاضل، من خلال دروسه القیمه و طرحه للآراء العلمیه مکملاً بذلک الدور العلمی و الفقهی لمدرسه المرجع الراحل الإمام الخوئی (رضوان‌الله‌علیه). و بفقده رحمه‌الله، خسرت الحوزه العلمیه و الأمه الإسلامیه علماً من أعلامها الساعین لجمع کلمتها و توحید المواقف، و تنویر المسلمین بقضایاهم و عمل جاهداً لنشر مبادئ و تعالیم الإسلام علی هدی مدرسه أهل البیت (ع).

تغمد الله فقیدنا بواسع رحمته و اسکنه الفسیح من جناته، و الهم الجمیع الصبر و السلوان و حشره مع اولیائه رسول الله محمد (ص) و عترته الطیبین الطاهرین و بهذه المناسبه الالیمه تتقدم موسسه الامام الخوئی الخیریه بالعزاء و المواساه الی سماحه مولانا الامام المنتظر (عج) و الرماجع العظام و جمیع الحوزات العلمیه و اهله و ذویه خاصه سائلین المولی القدیر ان یعوش امتنا عن هذه الخساره الفادحه.

و ستقام الفاتحه علی وحه الطاهره مساء یوم الخمیس المصادف ۹/۲/۲۰۰۶ (لیله الحادی العشر من محرم) من الساعه ۸ ـ ۳۰/۶ مساءا فی مرکز الامام الخوئی الاسلامی. و انا لله و انا الیه راجعون

لندن فی ۸/۲/۲۰۰۶

پیام تسلیت حضرت آیت الله فاضل لنکرانی

بسم الله الرحمن الرحیم
اذا مات المومن الفقیه ثلم فی الاسلام ثلمه لا یسدها شیء
دریافت خبر ارتحال عالم بزرگوار فقیه متقی و وارسته حضرت آیه الله آقای حاج میرزا علی فلسفی قدس‌سره‌الشریف موجی کامل از تاثر و اندوه ایجاد نمود.
آن مرد بزرگ که از تربیت‌یافتگان حوزه مقدسه نجف اشرف و از تلامذه برجسته آیه‌الله‌العظمی خوئی رضوان‌الله‌تعالی‌علیه بود بعد از مراجعت به ایران، جوار مقدس ثامن الحجج علی‌بن‌موسی‌الرضا علیهما‌آلاف‌التحیه‌والثناء را برگزید و با استضائه از انوار مقدس رضوی به تدریس و تربیت فضلاء و بزرگان همت گماشت و جداً به حوزه مقدسه مشهد رونق کامل و عظمت علمی بخشید و شاگردان بی‌شماری را با مکتب فقهی و اصولی خویش آشنا ساخت.
این جانب این مصیبت را در درجه اول به مقام والای حضرت بقیه الله الاعظم عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف تسلیت عرض نموده و در مرتبه بعد به حوزه‌های علمیه و علما و بزرگان خصوصا حوزه مقدسه مشهد و بازماندگان و فرزندان و دامادها و بالاخص جناب مستطاب حجه الاسلام و المسلمین آقای حاج شیخ محمد فلسفی دامت‌افاضاته. و از خداوند مسئلت می‌نمایم که در آینده نزدیک ایشان بتواند تا حدی این ضایعه را جبران نمایند و بالاخره ارتحال چنین شخصیتی در شرایط فعلی هم از جهت فقدان و ازدست‌دادن آنان موجب تاثر است و هم از جهت عدم اقتضاء و شرایط برای تربیت چنین زوادی.
از خداوند متعال مسئلت می‌نمایم که درجات ایشان را متعالی و در این ایام که مصادف با عاشورای حسینی است ایشان را با اباعبدالله الحسین علیه‌السلام محشور و هرچه بیشتر مورد عنایت حضرت رضا علیه‌السلام قرار دهد.

عاشواری ۱۴۲۷ محمد فاضل لنکرانی

پیام تسلیت حضرت آیت‌الله صافی

بسم الله الرحمن الرحیم
اعظم الله اجورنا و اجورکم بمصابنا بابی عبدالله الحسین علیه السلام
ضایعه ی اسفناک و ثلمه ی جبران ناپذیر ارتحال فقیه عالی مقام و استوانه ی بزرگ حوزه ی علمیه ی خراسان ، حضرت آیت الله آقای حاج میرزا علی فلسفی رضوان الله تعالی علیه موجب کمال تاسف و تاثر گردید .
انا لله و انا الیه راجعون
آن عالم جلیل و استاد عظیم الشان پس از نیل به مدارج بلند علم و فقاهت در حوزه ی علمیه نجف اشرف ، در جوار آستان فرشته پاسبان حضرت ثامن الائمه علیه السلام ، سال ها عمر شریف و پربرکت خود را در خدمت به اسلام و ترویج دین مبین و مکتب نورانی اهل بیت علیهم السلام و تدریس و تربیت فضلاء و علما سپری نمود و همواره انوار علم و عمل و تقوی از او در لمعان بود و در راه خدمت و کسب رضا و خشنودی مولایش حضرت بقیه الله الاعظم مولانا المهدی ارواح العالمین له الفداء مخلصانه تلاش کرد . عاش سعیدا و مات سعیدا .
حقیر این مصیبت غمبار اسلامی و مذهبی را به پیشگاه اقدس حضرت صاحب الامر عجل الله تعالی فرجه الشریف و علما و آیا و طلاب حوزه های علمیه مخصوصا حوزه ی علمیه ی مشهد مقدس و شاگردان و ارادتمندان و بیت علم و فقاهت آن سعید و بیوت علمیه وابسته به ویژه آقازادگان معظم و دامادهای محترم تسلیت عرض نموده و برای آن عالم ربانی علو درجات و برای بازماندگان اجر جزیل و صبر جمیل مسالت می نمایم .

نهم محرم الحرام ۱۴۲۷ لطف الله صافی

پیام تسلیت حضرت آیت الله شبیری زنجانی

جناب مستطاب عماد الاعلام حجه الاسلام شیخ محمد آیت الله زاده فلسفی دامت افاضاته
مصیبت وارده فقدان نمونه ی علم و تقوی و اخلاق ، خدمتگزار صدیق حضرت ولی عصر ارواحنا فداه را اولا به آن حضرت که روز فقدان « یوم علی آل الرسول عظیم » بعد از تسلیت جد بزرگوار که « لا یقاس بمصیبتهم مصیبه » عرض نموده و ثانیا به عموم مومنینی که از ارشادات آن بزرگوار بهره مند بوده اند ، بالخصوص جامعه ی معظم روحانیت مشهد که ایشان اعظم ارکان آن بوده اند و به تعبیر شاعر عرب : ” و ما فقد قیس فقده فقد واحد ـ و لکنه بنیان قوم تهدما ” و یا به تعبیر رودکی در رثاء شهید بلخی : ” از شمار دو چشم یک تن کم ـ وز شمار خرد هزاران بیش ” و بالاخص به جناب عالی و خانواده ی محترم تسلیت عرض کرده و از پروردگار متعال علو درجات آن فقید سعید و صبر و شکیبایی و عزت و سلامتی همگان را خواهانم .

۱۲ محرم الحرام ۱۴۲۷ سید موسی شبیری زنجانی

پیام تسلیت حضرت آیت الله حسینی شاهرودی

باسمه تعالی شانه
ضایعه ی اسفناک و تاثرانگیز فقدان عالم ربانی حضرت آیت الله آقای حاج شیخ علی فلسفی قدس سره الشریف را به آقازادگان محترم و سایر فامیل و جمیع بازماندگان تسلیت گفته و از باری تعالی جل شانه مسالت دارم که این ثلمه ی عظیمه را جبران و به بازماندگان صبر جمیل و اجر جزیل عنایت فرماید.

محمد الحسینی الشاهرودی ۱۶ محرم الحرام ۱۴۲۷

پیام تسلیت حضرت آیت الله مکارم شیرازی

باسمه تعالی

جناب حجه الاسلام و المسلمین آقای حاج شیخ محمد فلسفی دامت افاضاته
با اهدای سلام و تحیت ؛ ضایعه ی مولمه ی رحلت والد معظم حضرت آیت الله فلسفی را به جناب عالی و تمام فامیل محترم و حوزه ی علمیه ی مشهد مقدس صمیمانه تسلیت عرض می کنم . به یقین ، آن فقید سعید استوانه ای برای آن حوزه ی علمیه بود و سالیان دراز طلاب فاضل هم چون پروانگان در گرد شمع وجود او بودند و بهره می گرفتند . فقدان ایشان برای ما و تمام حوزه های علمیه بسیار سنگین است . خداوند درجات این عالم بزرگ متقی را متعالی گرداند و در جوار قربش او را جای دهد و بستگان را صبر و اجر عنایت فرماید . همیشه موفق باشید

۱۹/۱۱/۸۴ قم ـ ناصر مکارم شیرازی

پیام تسلیت حضرت آیت الله موسوی اردبیلی

اذا مات العالم الفقیه ثلم فی الاسلام ثلمه لایسدها شیء
جناب حجه الاسلام و المسلمین آقای حاج شیخ محمد فلسفی دامت توفیقاته
سلام علیکم و رحمه الله
با نهایت تاسف و تاثر از حادثه ی مولمه ی ارتحال فقیه گرانقدر ، جناب آیت الله آقای حاج شیخ میرزا علی فلسفی ( رحمه الله علیه ) اطلاع یافتم . الحق ارتحال ایشان که عمری را در جهت نشر و ترویج علوم آل محمد صلی الله علیه و آله سپری نمودند و در نهایت اخلاص و بدون توجه به زخارف مادی و دنیوی ، معارف اهل بیت علیهم السلام و گوهرهای کلام آنان را برای عاشقان علم و فضیلت تبیین نمودند ف ضایعه ای بسیار سنگین و جبران ناپذیر است.

اینجانب ضمن عرض تسلیت به محضر مقدس حضرت ولی عصر ( ارواحنا له الفداء ) و خانواده های محترم آن مرحوم ، علی الخصوص جناب عالی و فرزندان و دامادهای محترم ایشان و هم چنین عرض تسلیت به حوزه های علمیه به خصوص حوزه ی علمیه ی مشهد مقدس و شاگردان آن مرحوم ، از خداوند متعال برای ایشان رحمت واسعه و علو درجات خواستارم و امید دارم که خداوند سبحان ایشان را با اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام محشور فرماید و به تمامی بازماندگان صبر جمیل و اجر جزیل عنایت فرماید . والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته

سید عبدالکریم موسوی اردبیلی ۱۱ محرم الحرام ۱۴۲۷

پیام تسلیت حضرت آیت الله سید صادق شیرازی

بسم الله الرحمن الرحیم
جناب مستطاب حجه الاسلام و المسلمین حاج شیخ محمد فلسفی دام تاییده
السلام علیکم و رحمه الله و برکاته
درگذشت والد معظم فقیه جلیل ، عالم وارسته ، زاهد متقی آیت الله آقای حاج شیخ علی فلسفی قدس الله تعالی نفسه در ایام عاشورای حسینی صلوات الله علیه را به مولایمان حضرت بقیه الله الاعظم ولی عصر الحجه بن الحسن العسکری عجل الله تعالی فرجه الشریف و صلوات الله علیه و علی آبائه الاطهار و حوزه ی علمیه ی مقدسه و علمای اعلام دامت برکاتهم و جناب عالی و آن بیت شریف و سایر منتسبین تعزیت عرض نموده ، علامه ی بزرگواری که عمر پربرکت خویش را در خدمات دینیه و تربیت علما و مجتهدین صرف نمود .
از درگاه حضرت باری تعالی علو درجات فقید سعید و حشر با ائمه اطهار صلوات الله و سلامه علیهم اجمعین ، و اجر جزیل و صبر جمیل را برای کلیه بستگان اعزه مسالت دارم . و انا لله و انا الیه راجعون

۱۱ محرم الحرام ۱۴۲۷ هـ ـ صادق شیرازی

پیام تسلیت حضرت آیت الله نوری همدانی

بسم الله الرحمن الرحیم
حضرت حجت الاسلام و المسلمین آقای شیخ محمد فلسفی دامت برکاته
سلام علیکم بما صبرتم فنعم عقبی الدار
ارتحال فقیه بزرگوار و استاد والامقام حضرت آیت الله حاج میرزا علی آقای فلسفی اعلی الله مقامه را که پس از نیل به مقام اجتهاد و فقاهت در حوزه ی علمیه ی مقدسه ی نجف اشرف ، چندین سال با درس پربرکت و محققانه ی خود به حوزه ی علمیه ی مشهد مقدس گرمی بخشید و شاگردان فاضل و محقق فراوانی را تربیت کرد ، به پیشگاه مقدس حضرت ولی عصر ارواحناه فداه و حوزه ی علمیه ی مشهد و اهالی معتقد آن سامان و جناب عالی و بیت شریف آن مرحوم تسلیت عرض و از خداوند متعال برای آن فقید سعید علو درجات و برای بازماندگان محترم صبر و اجر مسالت می نمایم .

۲۳/۱۱/۱۳۸۴ حسین نوری همدانی

پیام تسلیت حضرت آیت الله مظاهری

بسم الله الرحمن الرحیم
حجه الاسلام و المسلمین آقای حاج شیخ محمد فلسفی دامت افاضاته
با اهدای سلام و ابراز تاثر ، رحلت عالم جلیل القدر حضرت آیت الله آقای حاج میرزا علی فلسفی قدس سره الشریف را تسلیت می گویم . آن فقیه بزرگوار که از ثمرات برجسته ی حوزه ی مقدسه ی علمیه ی نجف اشرف فرج الله عنها بودند ، عمر پربرکت خویش را در مسیر احیاء و اشاعه ی معارف اهل بیت عصمت و طهارت مصروف داشتند و از این جهت فقدان ایشان مایه ی تاسف و تالم است . از خداوند تعالی برای آن عالم ربانی ، حشر با اولیای الهی (ع) و برای جمیع بستگان و خاندان مصاب ، بالاخص جناب عالی و سایر اعضای محترم بیت شریف ایشان سلامت و سعادت و صبر و اجر دارین را مسالت می کنم . و السلام علیکم رحمه الله و برکاته

حسین مظاهری ۱۲ محرم الحرام ۱۴۲۷ ـ ۲۲ بهمن ۱۳۸۴

پیام تسلیت حضرت آیت الله صانعی

اذا مات المومن الفقیه ثلم فی الاسلام ثلمه لایسدها شیء
درگذشت فقیه ممتاز و متقی حضرت آیت الله آقای حاج میرزا علی آقای فلسفی تنکابنی رحمه الله علیه را به حضرت بقیه الله الاعظم حجه بن الحسن العسکری عجل الله تعالی فرجه الشریف و حوزه های علمیه و بیت شریف و آقازاده ی محترم ایشان جناب حجت الاسلام آقای حاج شیخ محمد فلسفی تسلیت می گویم . از خداوند منان برای آن مرحوم که در روز تاسوعای حسینی به لقاء الله پیوست ، علو درجات و برای بازماندگان محترم ، حوزه ی علمیه و علمای خراسان صبر جمیل و اجر جزیل را خواستارم .

قم ـ یوسف صانعی ۱۹/۱۱/۱۳۸۴

پیام تسلیت حضرت آیت الله طاهری

بسم الله الرحمن الرحیم و به نستعین
اذا مات المومن الفقیه ثلم فی الاسلام ثلمه لایسدها شی ء
جناب مستطاب حجه الاسلام آقای حاج شیخ محمد فلسفی دامت افاضاته
با کمال تاسف و تاثر خبر ناگوار رحلت والد ماجد عالم ربانی و استاد بزرگوار حوزه ی مقدسه ی علمیه ی مشهد مقدس صانها الله عن الحدثان مرحوم مغفور حضرت آیت الله تعالی آقای حاج شیخ علی آقای فلسفی اعلی الله مقامه و رفع فی الجنان درجته و حشره مع النبیین و الصدیقین و الصالحین و حسن اولئک رفیقا ، والد بزرگوار حضرت عالی را به پیشگاه مقدس ثامن الائمه صلوات الله و سلامه علیه و حضرت ولی عصر عجل الله تعالی فرجه و حوزه ی علمیه ی مقدسه ی مشهد مقدس و جناب عالی و خانواده ی محترمه ی بیت شریف و تلامذه ی ایشان تسلیت عرض می نمایم و از پیشگاه باریتعالی جلت عظمته برای آن بزرگوار مغفرت و آمرزش و برای همه ی بازماندگان عزت و طول عمر و خدمت به اسلام عزیز خواهانم . و السلام علیکم و رحمه الله و برکاته

اصفهان ـ سید جلال الدین طاهری ۱۱ محرم الحرام ۱۴۲۷ مصادف ۲۱ /۱۱/۸۴

هم چنین پیام‌های متعددی از سراسر جهان تشیع از علما و مقامات کشوری و لشکری، حوزه‌های علمیه دینی، ائمه جمعه و جماعات، سازمان‌ها و ادارات صادر شد که در این مقال نمی‌گنجد.

والسلام علیه یوم ولد و یوم یموت و یوم یبعث حیا