تناقض حکم دیه دست و قطع دست دزد

به ابو العلاء معرّی منسوب است که: این نکته ذهنش را مشغول کرده بود و در تعجب بود، از طرفی دیه یک دست، پانصد دینار (نصف دیه کامل) است و از طرف دیگر اگر دزدی به مقدار یک‌چهارم دینار (۴.۵ نخود/ ۰.۸۷۵ گرم طلای خالص) دزدی کند، باید دستش را قطع کنند!

بالاخره ارزش دست چه مقدار است؟ اگر ربع دینار است، چرا قطع‌کننده باید در قبال آن پانصد دینار بپردازد، اگر بهایش پانصد دینار است، چرا به‌خاطر ربع دینار، باید آن را بُرید؟!

تَناقضٌ ما لنا الّا السکوتُ له		و أنْ نَعوذَ بمولانا مِن النّار
یَدٌ بخَمسِ مئین عَسْجُدٍ فُدیتْ		ما بالَها قُطِعتْ في رُبعِ دینارٍ؟

[العسجد: الذهب و الجوهر کلّه و الدرّ و الیاقوت]

یک تناقض در احکام شرعی به ذهن می‌خورد که جوابی برایش نداریم مگر اینکه سکوت کرده و از آتش جهنم (در برابر خطورات باطل و اعتراضات نابجا) به خدا پناه ببریم.

آن تناقض این است: دستی که در بحث قصاص دیه‌اش پانصد دینار است، چگونه در بحث سرقت به‌خاطر دزدی‌کردنِ یک‌چهارمِ دینار باید قطع شود؟!

---

مرحوم سید مرتضی علم‌الهدی و دیگران پاسخ‌هایی به این مضمون به وی دادند:

عِزُّ الأمانةِ أغلاها، و أرخَصها

ذُلُّ الخیانةِ فافهم حکمةَ الباري

این دست تا زمانی که امین بود، ارزشمند بود، اما خیانت آن را از ارزش انداخت، خوب دقت کن تا حکمت باری تعالی را بیابی.

حِراسةُ الدمِ أغلاها، و أرخَصَها

حراسةُ المالِ فانظرْ حکمةَ الباري

اهمیت جان مؤمن قیمت این دست را بالا برد و اهمیت مال مؤمن قیمت آن دست را پایین آورد!

هاتیک مظلومةٌ غالي بقیمتها

و تلکَ ظالمةٌ هانتْ علی الباری

آن دست مظلوم واقع شد، پس قیمت پیدا کرد و آن دست ظالم شد، پس نزد خدا بی‌ارزش گردید.

ر.ک: القواعد و الفوائد ۱/ ۱۴۲

پی‌نوشت: أحمد بن عبد الله بن سلیمان التنوخی المعری معروف به «ابن العلاء المعری‏»، شاعر، فیلسوف و ادیب مشهور؛ در چهار سالگی نابینا شد. ذکاوتش در حدی بود که این شعر را در ۱۱ سالگی سرود! وی در سال ۴۴۹ق در زادگاهش، معره النعمان (از شهرهای شام) درگذشت.