فهرست مطالب
روش‌های صحیح و غلط برخورد با گناهکاران
گناه و معصیت بد است؛ اما گاهی عکس العمل ما نسبت به گناهکار، از گناه او بدتر است! گاهی رفتار ما زمینه را برای مبتلاشدن خودمان به آن گناه فراهم کرده و گاهی انگیزه را برای ابتلای دیگران مهیا می‌کند که همه‌اش بد است و زشت.
سرزنش و ملامت گناهکار ممنوع
در برخورد با فرد خطاکار و حتی گناهکار، انسان حقّ سرزنش‌کردن و سرکوفت‌زدن ندارد. مثلاً اگر جوانی چشم‌چرانی کرد باید قبح و زشتی و عواقب خطیر کارش را به او تذکر داد و برایش بازگو کرد، نه اینکه خودش را سرزنش کنیم که مثلاً «خاک بر سرت با آن چشمان هیزت که نمی‌توانی کنترلشان کنی! تو چقدر سست‌اراده و ضعیف‌النفسی!» و امثال این عبارات؛ چه اینکه نکوهش، زمینه‌ساز دچارشدن خود انسان به آن گناه می‌باشد.
امام صادق(علیه‌السلام) فرمودند: «مَنْ عَیَّرَ مُؤْمِناً بِذَنْبٍ لَمْ یَمُتْ حَتَّى یَرْکَبَهُ»، کسى که مؤمنى را براى گناهى سرزنش کند، نمیرد تا خودش آن گناه را مرتکب شود. الکافی، ج۲، ص۳۵۶؛ مشکاه الانوار. السرائر (= یرتکبه)
نبی اکرم می‌فرمایند: «اَلذَّنبُ شومٌ عَلى غَیرِ فاعِلِهِ؛ اِن عَیَّرَهُ ابتُلِىَ بِهِ وَ اِن اَغتابَهُ أَثِمَ وَ اِن رَضىَ بِهِ شارَکَهُ»، یعنی گناه حتی براى غیر گناهکار نیز شوم و بد است؛ زیرا:
- اگر گنهکار را سرزنش کند، به آن گناه مبتلا می‌شود؛
- اگر از گناهکار غیبت کند، گناه کرده است؛
- اگر به گناهِ او راضى باشد، شریکش خواهد بود. نهج الفصاحه
ملامت‌های پی‌درپی و آشکارا
اصلِ ملامت، عملی زشت و ناپسند است، مخصوصاً اگر همراه با واگویی‌های مکرر از یک فرد یا افراد متعدد باشد! به‌ویژه اگر به‌صورت علنی باشد. اینجا است که نه‌تنها تأثیر مثبتی در دلِ سرزنش‌شونده نمی‌گذارد بلکه زمینه‌ساز انتقام و لج‌بازی و واکنش‌های منفی می‌باشد.
امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) می‌فرماید: «الْإِفْرَاطُ فِی الْمَلَامَهِ یُشِبُّ نِیرَانَ اللَّجَاجَهِ»، زیاده‌روی در ملامت، آتش لجاجت را شعله‌ور می‌سازد.
در روایت دیگری می‌فرمایند: «وَ إِیَّاکَ أَنْ تُکَرِّرَ الْعَتْبَ فَإِنَّ ذَلِکَ یُغْرِی بِالذَّنْبِ وَ یُهَوِّنُ الْعَتْبَ»، از اینکه پیاپی ملامت کنی بپرهیز؛ زیرا موجب ۱. حرص بر گناه و ۲. بی‌اثرشدن سرزنش می‌شود.
دل گناهکار مریض است
باید به این نکته توجه داشت که گناه، نتیجه مرض قلب و دل است. کسی که دلش بیمار است سراغ گناه می‌رود، پس اگر شخص گناهکار را ملامت کردیم به‌سان این است که مثلاً فردی که مبتلا به زکام شده و یکسره آب بینی‌اش را بالا می‌کشد را ملامت کنیم که «اه حالم را بهم زدی، چه فش و فشی راه انداخته‌ای!». باید راه درست مواجهه با زکام را آموخت، باید اشتباه‌بودن رفتارش را به او گوشزد کرد نه اینکه مسخره‌اش کرد! باید عوامل گرفتارشدن در کام زکام را یادش داد تا دوباره بیمار نشود.
حال با گناهکار چگونه برخورد کنیم؟
تذکردادنِ عواقب شوم گناه
به گناهکار نیز باید به دید مریض نگاه کرد. همه گنهکاران لجوج نیستند و از سر عناد گناه نمی‌کنند. گاهی گناه را تنها راه نجات از مشکلاتشان می‌دانند، گاهی گناه‌بودنِ گناه را نمی‌دانند، گاهی فریب نفس را خورده و به امید توفیق توبه به‌سمت گناه می‌روند!
و شاید به همین جهت که گناه بیماری است و گناهکار بیمار، در روایات ملامت و سرزنشِ گناهکار نهی شده است؛ و همان‌طور که ملامت‌کردن بیمار به‌خاطر بیماری‌اش صحیح نیست و به‌جای آن باید به درمانش توجه کرد، توبیخ گناهکار نیز به‌خاطر گناهش درست نیست و باید راه‌های درمانی را به او ارائه کرد.
«لَا تُعَیِّرَنَّ أَحَداً بِذَنْبٍ»، هیچ‌کس را به‌خاطر گناهش سرزنش نکن. الخصال، ج۱، ص۱۱۱
«لَا تُعَیِّرَنَّ أَحَداً بِخَطِیئَهٍ وَ ابْکِ عَلَى خَطِیئَتِک»، هیچ‌کس را به‌جهت خطا و اشتباهش ملامت نکن و (به‌جایش) بر اشتباهات خود گریه کن.
«إذا زَنَتْ خادِمُ أَحَدِکم فَلْیَجْلِدْها الحدَّ، و لا یُثَرِّبْ / و لا یعیّرها» اگر کنیز و خدمتکار شما زنا کرد باید او را به‌وسیله حاکم شرع حدّ بزنید [و کیفر قانونی را درباره او اجرا کنید] ولی سرزنش و ملامت نکنید.
سکوت در برابر گناهکار ممنوع
ملامت‌نکردنِ گنهکار به‌معنای سکوت در برابر او نیست؛ زیرا سکوت نوعی اعانت بر اثم و همکاری با گناهکار بوده و او را به ادامه‌دادنِ گناهش تشویق می‌کند. اسلام علاوه بر لازم‌دانستن امر به معروف و نهی از منکر، برای تنبیه گناهکار و هدایت او برنامه‌های بسیار دقیق و صحیحی دارد؛ مانند اینکه به پیروان خود دستور می‌دهد رابطه رفاقت و دوستی خود را با شخص گناهکار قطع کنند یا در برخورد با گناهکار با ترش‌رویی و بی‌اعتنایی‌کردن، انزجار خود را از کردارش ابراز کنند.
رفاقت با فاجر
امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) فرمود: «لَا یَنْبَغِی لِلْمَرْءِ الْمُسْلِمِ أَنْ یُوَاخِیَ الْفَاجِرَ؛ فَإِنَّهُ یُزَیِّنُ لَهُ فِعْلَهُ وَ یُحِبُّ أَنْ یَکُونَ مِثْلَهُ وَ لَا یُعِینُهُ عَلَى أَمْرِ دُنْیَاهُ وَ لَا أَمْرِ مَعَادِهِ وَ مَدْخَلُهُ إِلَیْهِ وَ مَخْرَجُهُ مِنْ عِنْدِهِ شَیْنٌ عَلَیْهِ»، برای مرد مسلمان شایسته نیست که با گناهکاران طرح رفاقت و دوستی بریزد؛ زیرا شخص گناهکار عمل [زشت] خود را برای او می‌آراید [و زیبا جلوه می‌دهد] و دوست دارد او را نیز همانند خود سازد، و نه در امور دنیا و نه در امور آخرت او را کمک نمی‌کند و رفتن و آمدنش نزد آن شخص گناهکار برای او ننگ و رسوایی است.
همنشینی با فاسق و فاسد
امام چهارم در ضمن سفارشات خود به فرزندش امام باقر(علیه‌السلام) فرمود: «وَ إِیَّاکَ وَ مُصَاحَبَهَ الْفَاسِقِ فَإِنَّهُ بَائِعُکَ بِأُکْلَهٍ أَوْ أَقَلَّ مِنْ ذَلِکَ»، از رفاقت با فاسق بپرهیز که او تو را به لقمه‌ای یا [بلکه] به کمتر از آن می‌فروشد.
برخی از حکیمان گفته‌اند: «لَا تَصْحَبِ الشَّرِیرَ فَإِنَّ طَبْعَکَ یَسْرِقُ مِنْ طَبْعِهِ وَ أَنْتَ لَا تَدْرِی»، با مردم شریر و فاسد رفت‌وآمد نکن که طبع تو به‌طور ناخودآگاه بدون آنکه بفهمی بدی را از آنها می‌دزدد و یاد می‌گیرد.
یعنی همان‌طوری که معاشرت با بیمار موجب سرایت بیماری می‌شود و اطبا انسان را از ارتباط با بیماران منع می‌کنند، گناه نیز این‌گونه است، و منظور این است که گناه، بیماری مسری و خطرناکی است که در اثر سروکار داشتن با گناهکار، بدون اطلاع تو به جانت سرایت می‌کند.
امام جواد(علیه‌السلام) می‌فرماید: «إِیَّاکَ وَ مُصَاحَبَهَ الشَّرِیرِ، فَإِنَّهُ کَالسَّیْفِ الْمَسْلُولِ، یَحْسُنُ مَنْظَرُهُ وَ یَقْبُحُ أَثَرُهُ»، از هم‌صحبتی با آدم شرور بپرهیز که مانند شمشیر خوش‌منظر و بَدْاثر است.
مراحل نهی از منکر
ناخوشایندی قلبی
حضرت عیسی‌بن‌مریم(علیه‌السلام) می‌فرماید: «یَا مَعْشَرَ الْحَوَارِیِّینَ، تَحَبَّبُوا إِلَى اللَّهِ بِبُغْضِ أَهْلِ الْمَعَاصِی وَ تَقَرَّبُوا إِلَى اللَّهِ بِالتَّبَاعُدِ عَنْهُمْ وَ الْتَمِسُوا رِضَاهُ بِسَخَطِهِم»، به‌وسیله تنفر و بغض نسبت به گناهکاران، خدای تعالی را نسبت به خود جلب کنید و با دوری‌کردن از آنها به خدا تقرب جویید و خوشنودی خدا را در خشم آنان جستجو نمایید.
ترش‌رویی
امام صادق از امیرالمؤمنین روایت کرده است که فرمود: «أَمَرَنَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنْ نَلْقَى أَهْلَ الْمَعَاصِی بِوُجُوهٍ مُکْفَهِرَّهٍ»، پیامبر به ما دستور داد که با گناهکاران عبوس و ترش‌روی برخورد کنیم.
امیرالمؤمنین در روایت دیگری فرمود: «أَدْنَى الْإِنْکَارِ أَنْ یُلْقَى أَهْلُ الْمَعَاصِی بِوُجُوهٍ مُکْفَهِرَّهٍ»، کمترین حدّ انکار گناه [و نهی از منکر] آن است که با مردم گناهکار با ترش‌رویی برخورد کنید.
خوش‌بینی بی‌جا ممنوع
روایتی را برخی دست‌به‌دست می‌چرخانند که امیرالمؤمنین فرمودند: «ای مالک، اگر شب هنگام کسی را مشغول گناه دیدی، فردا به آن چشم نگاهش مکن؛ شاید سحر توبه کرده باشد و تو ندانی»، درحالی‌که این مضمون در منابع روایی ما وجود ندارد!
افشای فحشاء ممنوع
یکی از برخوردهای منفی با گناه و گناهکار، آشکارسازی و علنی‌سازیِ گناه است، کاری که متأسفانه بسیاری از رسانه‌ها برای جذب مخاطب به‌شدت به آن روی آورده‌اند! وقتی گناهی فاش شد، علاوه بر اینکه باعث جری‌شدن و پرده‌درشدنِ گناهکار می‌شود، قبح و زشتی گناه را در نظرگاه شنوندگان ریخته و کم‌کم عادی جلوه می‌کند.
۰ دیدگاه