در این نویسه نکاتی مهم در زمینه مسواک و سایر دستورات اسلامی بهداشتی مرتبط با دهان و دندان قرار دارد.
حکمت کیفیت دندان‌ها
امام صادق علیه‌السلام: ای مفضل! به آسیاهایی که برای انسان قرار داده شده، بیاندیش! برخی از آنها (دندان‌های جلو) تیز هستند تا غذا را ببُرند و قطعه‌قطعه کنند و برخی (دندان‌های کرسی)، پهن‌اند تا غذا را بجَوند و نرم کنند!
فهرست مطالب
خلال
پیامبر ص: رحم الله المتخللین؛ رحمت خدا بر خلال‌کنندگان. پرسیدند: خلال‌کنندگان، کیانند؟ حضرت: کسانی که بعد از غذا خوردن، دندان‌هایشان را خلال می‌کنند؛ چه‌اینکه اگر غذا در دهان بماند، تغییر می‌کند [و فاسد می‌شود] و بویش فرشته را آزار می‌دهد. بحار۶۶، ۴۳۹
هیچ‌چیز نزد فرشتگان، ناخوشایندتر از این نیست که در [لابه‌لای] دندان انسان غذا ببینند. بحار۶۶، ۴۳۶
امام باقر ع: کعبه از رویارویی با نفس‌های مشرکان به خدا شکایت کرد، خداوند خطاب کرد: شادمان باش که مردمانی را جایگزین ایشان خواهم ساخت که با شاخه‌های درخت، خلال می‌کنند. پس وقتی که پیامبر مبعوث شد، خداوند سفارش مسواک‌زدن و خلال را به او وحی نمود. بحار۶۶، ۴۳۹
امام صادق ع: هرکس غذایی خورد، پس از آن خلال کند، و کسی که چنین نکند، مشکل [بهداشتی] و سختی پیدا خواهد کرد. ۶۶، ۴۴۱
نیز: رحمت خدا بر کسانی که پس از غذا و هنگام وضو، خلال می‌کنند.
فواید خلال‌کردن
بعد از غذا خوردن خلال کنید و آب در دهان بگردانید زیرا: خلاصه ۹ روایت
باعث سلامتی دندان‌های نیش و آسیا
باعث سلامت دهان
زیاد شدن رزق و روزی
تمیزی دهان و سلامت لثه
انسان را محبوب فرشتگان می‌سازد، زیرا فرشتگان از بوی دهان کسی که پس از غذا خلال نمی‌کند، آزرده می‌شوند.
دهان را خوشبو می‌سازد
خلال‌نکردن، باعث سستی دندان‌هاست.
آداب خلال‌کردن
بیرون ریختن پس‌مانده / مضمضه بعد از خلال
هنگام خلال‌کردن، [پس‌مانده‌ها را] بیرون افکنید.
فرو بردن پس‌مانده خلال، الدُبیله؟ شکم‌کلن (جوش یا دمل بزرگی است که در شکم به‌وجود می‌آید) را پدید می‌آورد. ۶۶، ۴۰۸
آنچه زبانت را بر آن چرخاندی و [از لای دندان] بیرون کشیدی، فرو بده؛ ولی آنچه را با خلال بیرون کشیدی، بیرون افکن. احادیث پزشکی۵۷۷
امام کاظم ع: شایسته است زبانت را در دهان بچرخانی؛ پس آنچه که بدین‌سان از جای درآید، اگر خواستی بخور؛ ولی آنچه به سختی با خلال بیرون آوردی، شایسته است بیرون افکنی.
نیز: آنچه که در بالای کام و کناره‌های دهان مانده است، بخور؛ اما آنچه لابه‌لای دندان‌هاست را نخور. ۶۶، ۴۰۷
امام حسین ع: امیرالمؤمنین به ما سفارش کرده بود که به هنگام خلال‌کردن، آب ننوشیم مگر پس از سه بار مضمضه و چرخاندن آب در دهان.
با چه چیزی خلال کنیم؟
با هر چوبی نمی‌توان خلال کرد
با نِی و ساقه نازبویه (ریحان) خلال نکنید.
و نیز با چوب انار و آس و نِی خلال نکنید که رگ خوره را تحریک می‌کند
پیامبر با هر چیزی خلال می‌کرد غیر از برگ درخت خرما و نی.
امام کاظم ع: با ساقه سبزی (عود الریحان) و شاخه انار خلال نکنید که رگ جذام را تحریک می‌کند.
امروزه یکی از جایگزین‌های خلال‌های چوبی، نخ دندان است؛ توصیه می‌شود که استفاده از نخ دندان، قبل از مسواک‌زدن باشد.
مسواک
اهمیت و تأکید بر مسواک‌زدن
آنقدر جبرئیل سفارش به مسواک می‌کرد که ترسیدم دندان‌هایم بریزد و بی‌دندان شوم.
آنقدر سفارش که گمان کردم آن را بر من و امّتم واجب قرار خواهد داد.
خواندن دو رکعت نماز با مسواک، با فضیلت‌تر از هفتاد رکعت بدون مسواک است.
اگر مردم می‌دانستند مسواک‌زدن چه فضیلت و فوایدی دارد، آن را با خود به بستر می‌بردند.
نکوهش مسواک‌نزدن
پیامبر ص در مقام توبیخ: چرا شما را با دندان‌های زرد می‌بینم؟ چرا مسواک نمی‌زنید؟
کسی که مسواک نمی‌زند و در جای تنگ، چهارزانو می‌نشیند و… از دایره انسان‌ها خارج است. بحار۷۰، ۱۱
فواید مسواک‌زدن
پیامبر ص: مسواک، مایه پاکیزگی دهان و خوشنودی پروردگار است. دندان‌ها را تثبیت می‌کند. بر فصاحت مرد می‌افزاید. شفای هر دردی است مگر سام، و سام، مرگ است.
امام باقر ع: بلغم را از بین می‌برد و عقل را افزایش
امام صادق ع: وسوسه دل را از بین می‌برد. دیده را جلا می‌دهد. اشک‌ریزش را از بین می‌برد.
کسی که دو بار در روز مسواک بزند، سنت پیامبران را استمرار بخشیده؛ در برابر هر نمازی برایش پاداش ۱۰۰ رکعت می‌نویسند؛ از فقر به غنی و بی‌نیازی می‌رسد؛ دهانش خوشبو؛ حافظه‌اش افزون؛ فهمش استوار؛ درد دندانش از میان می‌رود؛ بیماری از او دور؛ … بحار۷۶، ۱۳۸
رسول خدا فرمودند: مسواک‌زدن ۱۲ ویژگی دارد:
- پاکی دهان
- خشنودی پروردگار
- سفیدی دندان
- ازبین‌برنده جرم دندان
- کاهش بلغم
- مطبوع‌ساختن غذا
- مضاعف و چند برابر شدن حسنات
- عمل به سنت
- حضور یافتن فرشتگان
- تقویت و استحکام لثه
- بر گذرگاه قرآن می‌گذرد
- دو رکعت با مسواک، بهتر از هفتاد رکعت بی‌مسواک.
معده را سامان می‌بخشد و اصلاح می‌کند. خشنودی فرشتگان. افزایش حسنات. جلای دیدگان.
سه چیز، فراموشی را از بین برده و حافظه به‌بار می‌آورد: قرائت قرآن؛ مسواک‌زدن؛ روزه‌گرفتن.
آداب و روش مسواک‌زدن
به عرض دندان مسواک بزنید و به سمت طول [دهان] مسواک نزنید.
امام صادق ع: من استاک فلیتمضمض. بحار۷۶، ۱۳۴
آنچه در مسواک‌زدن، شایسته است/ بایدها و نبایدهای مسواک
پیامبر با چوب اراک مسواک می‌زد. و نیز چوب زیتون.
نعم السواک الزیتون، نیکو مسواکی است [چوب درخت] زیتون، از درختی خجسته است، دهان را خوشبو، جرم را زایل، مسواک من و پیامبران پیش از من است.
امام رضا ع: … هرکه می‌خواهد دندانش سفید شود، مقداری نمک اندرانی (درآنی) با نمک دریا مخلوط کند و نرم بساید و با آن مسواک بزند. / برای سفیدی دندان، قدری نمک اندرانی با همان اندازه کف دریا نرم بساید ..
امام رضا ع: مرغوب‌ترین چیزی که با آن مسواک می‌زنید، لیف الاراک: تارچه اراک است، زیرا چنانچه به اندازه باشد، دندان را جلا، بوی دهان را خوش، لثه را تقویت و مالش می‌دهد، .. زیاده‌روی در آن، دندان را نازک و لَق می‌کند و ریشه آن را سست.
با نِی و ساقه ریحان و انار مسواک نزنید.
مکان مسواک زدن
در حمام مسواک نزنید / مسواک‌زدن در توالت، موجب بدبویی دهان /
سیره و روش اهل بیت علیهم‌السلام
پیامبر، هر شب سه مرتبه مسواک می‌زد، وقت خوابیدن؛ وقت بیدار شدن؛ وقت رفتن برای نماز صبح.
امام صادق ع دو سال پیش از وفات، مسواک‌زدن را وا نهاد، چراکه دندان‌هایش سست شده بود.
حداقل مسواک
امام باقر ع: کمترین مسواک آنست که با انگشت خویش مالش دهی.
اگر مسواک نبود، انگشت روی دندان‌ها بکشید.
اگر مسواک نبود، انگشتان نیز در حکم مسواکند.
موجبات تقویت دندان
جویدن سقّز = مضغ العِلک / جویدن کُندر = مضغ اللُبان / شانه‌زدن موی گونه‌ها (ریش)
مراقبت از دندان
امام رضا ع: نوشیدن آب سرد بعد از چیزهای گرم و بعد از شیرینی، دندان را از بین می‌برد
هرکس می‌خواهد دندانش فاسد نشود، حتما پس از خوردن شیرینی، قطعه نانی بخورد. / بحار: شیرینی نخور مگر پس از خوردن یک قطعه نان.
در زمینه درمان امراض و دردهای دهان و دندان، و بوی بد دهان و… نسخه‌های زیادی در روایات بیان شده که در جای خود، بحث شده است.
حضرت رضا علیه‌السلام چند مسواک داشتند و با مسواک‌های مختلف مسواک می‌زدند.
ر.ک: وسایل الشیعه، ج۲، ص۵، ۸۳ روایت؛ کافی، ج۳، ص۲۲ و ج۶، ص۴۹۵؛ مکارم الاخلاق، باب۲، فصل۳؛ مرآه العقول، ج۱۳، ص۶۹ و ج۲۲، ص۳۹۴.
تأکید بر مسواک در روایات
در احادیث معتبره از حضرت صادق علیه‌السلام: مسواک‌کردن از سنت پیغمبران است.
و حضرت رسول صلی‌الله‌علیه‌وآله: پیوسته جبرییل مرا امر به مسواک می‌فرمود، تا آن‌که ترسیدم: دندان‌هایم ساییده شود یا بریزد.
و در روایت دیگر فرمود: جبرییل آنقدر مرا امر به مسواک کرد که گمان کردم بر امت من واجب خواهد کرد.
و حضرت رسول صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمود: چرا من دندان‌های شما را زرد می‌بینم؟! چرا مسواک نمی‌کنید؟!
و [حضرت باقر؟] فرمود: مسواک را ترک مکن در هر سه روز اگر چه به یک مالیدن باشد.
مسواک‌زدن در ماه رمضان نیز اشکالی ندارد.
امام محمد باقر علیه‌السلام: خانۀ کعبه به خدا شکایت کرد از نفس‌های بدبوی کافران. حق تعالی به او وحی فرمود: ای کعبه! قرار گیر، که به‌جای ایشان جماعتی را به سوی تو خواهم فرستاد که دهان‌های خود را به چوب درختان پاک کنند. پس چون حضرت رسول(صلی‌الله‌علیه‌وآله) مبعوث شد، جبرئیل مسواک و خلال برای آن حضرت آورد.
دو رکعت نماز بعد از مسواک‌زدن، بهتر است از هفتاد رکعت بدون مسواک.
سنت‌های ابراهیمی
به سند معتبر از امام موسی کاظم و امام رضا علیهماالسلام: سنت‌های حنیفه حضرت ابراهیم علیه‌السلام ۱۰ تاست: پنج تا در سر و پنج تا در بدن؛
اما آنها که در سر است: ۱. مسواک‌کردن؛ ۲. شارب گرفتن؛ ۳. موی سر را دو حصه کردن (فرق باز کردن) که جای مسح گشوده شود؛ ۴. مضمضه‌کردن، یعنی آب در دهان کردن و گردانیدن و ریختن؛ ۵. استنشاق کردن، یعنی آب در بینی کردن و بالا کشیدن.
اما آنها که در بدن است: ۱. ختنه‌کردن؛ ۲. پشت زهار را تراشیدن؛ ۳. موی زیر بغل‌ها را کندن؛ ۴. استنجا کردن؛ ۵. ناخن گرفتن.
در روایت دیگر: آن پنج که در سر است: ۱. موی شارب گرفتن؛ ۲. ریش را بلند گذاشتن؛ ۳. موی سر را تراشیدن؛ ۴. مسواک‌کردن؛ ۵. خلال‌کردن. و آن پنج که در بدن است: ۱. موهای بدن را ازاله‌کردن؛ ۲. ختنه‌کردن؛ ۳. ناخن‌گرفتن؛ ۴. غسل جنابت کردن؛ ۵. استنجا با آب کردن.
مسواک زدن، من اخلاق الانبیاء/ من سنن المرسلین. فرستادگان [الهی]
چهار چیز از سنت پیغمبران است: ۱. بوی خوش کردن؛ ۲. با زنان نزدیکی کردن؛ ۳. مسواک‌کردن؛ ۴. خضاب به حنا کردن.
مسواک‌زدن هنگام وضو و نماز
عَلَیْکَ بِالسِّوَاکِ عِنْدَ کُلِّ وُضُوءٍ وَ صَلَاهٍ.
عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ علیه‌السلام: فِی وَصِیَّهِ النَّبِیِّ ص لِعَلِیٍّ ع عَلَیْکَ بِالسِّوَاکِ لِکُلِّ صَلَاهٍ.
… کل صلاه تصلیها بالسواک … هر نمازی که با مسواک زدن بخوانی، از چهل روز نماز که بی‌مسواک‌زدن بگزاری برتر است.
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لَوْ لَا أَنْ أَشُقَّ عَلَى أُمَّتِی لَأَمَرْتُهُمْ بِالسِّوَاکِ عِنْدَ / مَعَ کُلِّ صَلَاهٍ.
قَالَ ص: لَوْ لَا أَنْ أَشُقَّ عَلَى أُمَّتِی لَفَرَضْتُ عَلَیْهِمُ السِّوَاکَ مَعَ الْوُضُوءِ وَ مَنْ أَطَاقَ ذَلِکَ فَلَا یَدَعْهُ.
اگر ترس از سخت‌گیری بر امتم نبود، به آنها دستور می‌دادم که با هر نمازی مسواک بزنند.
قَالَ ص: السِّوَاکُ شَطْرُ الْوُضُوءِ وَ الْوُضُوءُ شَطْرُ الْإِیمَان. بخش، جزء
رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله: اگر نه این بود که بر امت من دشوار بود، هرآینه واجب می‌گردانیدم بر ایشان که در وقت هر نماز مسواک بکنند.
حضرت صادق علیه‌السلام: چون به نماز شب برخیزی، مسواک کن که ملکی می‌آید و دهان خود را بر دهان تو می‌گذارد و هرچه از قرآن و دعا و ذکر که می‌خوانی، به آسمان می‌برد، پس باید که دهان تو خوشبو باشد.
علی‌بن‌جعفر از برادر خود امام موسی کاظم علیه‌السلام سوال کرد: آیا کسی می‌تواند به نماز شب برخیزد با انگشت مسواک کند در حالی که می‌تواند مسواک بزند؟ حضرت فرمود: اگر ترسد که صبح طالع شود، باکی نیست.
در حدیث دیگر به امیرالمومنین علیه‌السلام وصیت فرمود: بر تو باد به مسواک کردن برای/هنگام هر نمازی.
شخصی از امام جعفر صادق علیه‌السلام درباره مسواک‌کردن بعد از وضو سوال کرد: حضرت فرمود: مسواک را باید پیش از وضو انجام داد، و اگر کسی فراموش کند و وضو بگیرد، بعد از وضو مسواک کند و بعد از مسواک کردن، سه مرتبه مضمضه کند.
امیرالمومنین علیه‌السلام: اگر کسی با وضو مسواک کند و به نماز بایستد، ملک می‌آید و دهان را بر دهان او می‌گذارد و آنچه می‌گوید به خاطر نگاه می‌دارد، و اگر مسواک نکند به کناری می‌ایستد و قرائتش را می‌شنود.
حضرت رسول صلی‌الله‌علیه‌وآله: دو رکعت نماز با مسواک، بهتر است از هفتاد رکعت نماز که بی‌مسواک باشد.
روزی پیامبر فرمودند: راه قرآن را پاکیزه نگه دارید؛ پرسیدند: راه قرآن چیست؟ حضرت فرمود: دهانتان؛ با مسواک دهان را تمیز کنید که راه عبور قرآن و تسبیح خداست.
خواص مسواک‌زدن
حضرت صادق علیه‌السلام فرمود: فی السواک اثنتا عشره خصله… در مسواک، دوازده خصلت است: ۱. از سنت پیغمبران است؛ ۲. پاک‌کننده دهان است/دهان را تمیز می‌کند/ پاکیزگی دهان؛ ۳. جلا دهنده چشم است/نور چشم را زیاد؛ ۴. موجب خشنودی پروردگار است؛ ۵. بلغم را دفع می‌کند؛ ۶. حافظه را زیاد می‌کند؛ ۷. دندان‌ها را سفید می‌کند؛ ۸. حسنات را مضاعف/دوچندان می‌گرداند؛ ۹. پوست‌انداختن و پوسیدن دندان را می‌برد/ جرم دندان را از بین می‌برد؛ ۱۰. بن دندان/لثه را محکم می‌سازد؛ ۱۱. اشتهای طعام را زیاد می‌کند/اشتها را باز/ غذا را مطبوع؛ ۱۲. ملائکه به آن خشنود می‌شوند/فرشتگان شاد می‌گردند.
یثبّت الاضراس: موجب استحکام دندان‌ها
در حدیث دیگر فرمود: یذهب بالدمعه: آب‌ریختن /آبریزش /اشک‌ریزش چشم را برطرف می‌کند، و نور چشم را زیاد می‌کند./ینبت الشعر: مو را پرپشت
حضرت رسول علیه‌السلام: سه چیز حافظه را زیاد می‌کند و دردهای بدن را می‌برد: ۱. کندر خواییدن؛ ۲. مسواک کردن؛ ۳. قرآن خواندن.
علی علیه‌السلام: سه چیز، بلغم/ فراموشی: النسیان را از بین می‌برد و حافظه را افزون می‌کند: السواک و الصوم و قرائه القرآن.
السواک یذهب بالبلغم و یزید العقل. /یزید فی الحفظ
پیامبر: السواک یزید الرجل فصاحه. بر فصاحت و زبان‌آوری مرد می‌افزاید.
… یذهب وسوسه الصدر.
مقدار مسواک‌زدن
نبی مکرم: من استاک کل یوم مرتین…: کسی که در هر روز، دو مرتبه مسواک بزند، سنت پیامبران را استمرار بخشیده؛ در برابر هر نمازش خداوند ثواب و پاداش صد رکعت می‌نویسد؛ از فقر و نیاز، به غنا بی‌نیازی می‌رسد؛ دهانش خوشبو؛ حافظه‌اش فزونی؛ فهمش استوار (یشتد له فهمه)؛ غذایش گوارش می‌یابد؛ درد دندان‌هایش از میان می‌رود؛ بیماری از او دور؛ فرشتگان، به‌جهت نوری که در او می‌بینند، با او مصافحه می‌کنند/ دست می‌دهند؛ دندان‌هایش تمیز.
پیامبر در هر شب، سه بار مسواک می‌زد، پیش از خواب و وقتی که برای راز و نیاز از خواب برمی‌خواست و پیش از بیرون رفتن برای نماز صبح.
ان السواک فی السحر قبل الوضوء من السنه.
حضرت باقر علیه‌السلام: لا تدعه فی کل ثلاثه ایام و لو أن تمرّه مرّه واحده. نشود که در سه روز مسواک نزنی.
امام جعفر صادق علیه‌السلام دو سال پیش از فوت، مسواک را ترک کردند، به‌سبب آن‌که دندان‌های آن حضرت (بسیار/) ضعیف شده بود.
روش صحیح مسواک‌زدن
آداب مسواک؛ بایدها و نبایدها
حضرت صادق علیه‌السلام: هرکس مسواک می‌زند، باید بعد از آن مضمضه کند.
حضرت رسول صلی‌الله‌علیه‌وآله مسواک را به عرض دندان‌ها می‌مالیدند.
امام موسی کاظم علیه‌السلام فرمود: مسواک‌زدن در بیت‌الخلاء/ آبریزگاه موجب گند دهان/ بدبویی دهان است.
امام محمد باقر علیه‌السلام: مسواک‌کردن در حمام، دندان‌ها را می‌ریزد.
از مسواک‌زدن در حمام بپرهیز که وبای دندان‌ها را در پی می‌آورد.
مضمضه و استنشاق
مضمضه (شستشوی داخل دهان) و استنشاق (شستشوی داخل بینی)
پنج سنّت درباره سر: مسواک؛ گرفتن سبیل؛ از هم گشودن موها از میانه سر؛ شستشوی دهان و بینی.
پنج سنت درباره تن: ختنه؛ تراشیدن موی زهار (عانه)؛ زدودن موهای زیر بغل؛ کوتاه کردن ناخن؛ زدودن پلیدی مخرج.
در هنگام وضو، آب داخل بینی ببرید و بیرون بریزید
دو بار محکم یا سه بار بینی را خالی کنید
نمایه: بهداشت |
منبع: حلیة المتقین؛ سایت شهر حدیث؛ مکارم الاخلاق طبرسی؛ الاخلاق شبر؛ دانش‌نامه احادیث پزشکی
۰ دیدگاه